بسم الله الرحمن الرحیم

به مناسبت فرا رسیدن رحلت همسر باوفای پیامبر گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله)؛ حضرت خدیجه کبری(علیها سلام) این نوشتار را که شامل پنج بخش در مورد زندگی حضرت خدیجه است را تقدیم می کنم:

زندگانی حضرت خدیجه (علیها سلام)

ازدواج حضرت خدیجه(علیها سلام)

ایمان حضرت خدیجه (علیها سلام)

احترام حضرت خدیجه (علیها سلام)

وفات حضرت خدیجه (علیها سلام)

زندگانی حضرت خدیجه (علیها سلام)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

زندگانی حضرت خدیجه (علیها سلام)

خدیجه دختر خویلد از قبیله بنی ­اسد است که یکی از قبایل قریش بود. نام مادرش فاطمه بود.[1] از دوران کودکی و نوجوانی ایشان اطلاعی در دست نیست.

از مسائل مهم در دوران نوجوانی حضرت خدیجه، مسئله ازدواج­ های اوست.

مشهور آن است که او پیش از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) دو شوهر دیگر به نام­های ابوهالة تمیمی و عتیق بن عائذ مخزونی داشت[2] و عمده مال و ثروت خود را از آن دو به ارث برده بود.

برخی از محققان معاصر ـ با تکیه بر شواهد و قرائن مختلف ـ سعی بر آن دارند که اثبات کنند خدیجه(علیها سلام) در هنگام ازدواج با پیامبر(صلّی الله علیه و آله) باکره و سن او حدود 28 سال بوده است. فرزندانی هم به آن بزرگوار نسبت داده شده (مانند رقیه، هند و امّ کلثوم) از او نبوده؛ بلکه فرزندان خواهرش بوده­ اند و آنان که به نام شوهر او معروف شده­ اند، در حقیقت شوهران خواهرش بوده­ اند و حضرت خدیجه(علیها سلام) پس از وفات خواهرش، سرپرستی آن فرزندان را به عهده گرفته بود.[3]

آن حضرت (علیها سلام) در جاهلیّت، با لقب «طاهره» معروف بود[4] و این نشانگر پاکدامنی او در هنگام بی ­همسری­ اش در آن محیط فاسد و آلوده است. گفته می ­شود که پدر آن بزرگوار در دوران جاهلیت، در جنگ­های «فجّار» کشته شد.[5]

ازدواج حضرت خدیجه (علیها سلام)

از مسائل مهم و بحث­ انگیز در زندگانی خدیجه (علیها سلام)، ازدواج او با پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) است. این ازدواج نه تنها در آن زمان به دلایلی ـ همچون خواستگاری غیرمستقیم او از پیامبر(صلّی الله علیه و آله) و نیز قبول مهریه از مال خود و نیز رد کردن خواستگاری اشراف و بزرگان مکه ـ نقل محافل زنان و مردان قریشی زمان خود شده بود؛ بلکه در دوران معاصر نیز از سوی بدخواهان و احتمالا با اهداف خاص، شبهاتی درباره این ازدواج مطرح شده است که نیاز به پاسخ دارد. سن آن بزرگوار در هنگام ازدواج نیز از دیگر مسائل بحث انگیز است.

مشهور است که حضرت خدیجه (علیها سلام) در هنگام ازدواج، چهل ساله بوده است که بدین ترتیب، پانزده سال از پیامبر خدا بزرگ تر بوده است. اما با مراجعه به منابع، در میابیم که نظرات دیگری درباره سن او هنگام ازدواج وجود دارد؛ از آن جمله می توانیم 25، 28، 30، 35، 44، 45 و 46 اشاره کنیم. در میان مورخان و محدثان پیشین، 28 ساله بودن آن حضرت  (علیها سلام) بیشتر مورد پذیرش بود.[6] بدین ترتیب تفاوت سنی او با پیامبر(صلّی الله علیه و آله) بیشتر از سه سال نبوده است.

از جریان خواستگاری و اظهار علاقه خدیجه به پیامبر(صلّی الله علیه و آله) و گفته های او در می یابیم که این علاقه، بر محور ارزش های پاک انسانی بوده است.

حضرت خدیجه در یکی از اولین مکالمات خود با پیامبر(صلّی الله علیه و آله) علت علاقه خود را چنین بیان می کند: « إني قد رغبت فيك لقرابتك مني و شرفك في قومك و أمانتك عندهم و حسن خلقك و صدق حديثك‏»[7]؛ «من به تو علاقه مند شدم، زیرا با من خویشاوندی، در میان قومت شریفی، در نزد قبیله ات به امانت داری مشهوری، دارای اخلاق نیک می باشی و راستگو هستی».

اما برخی از خاورشناسان ـ با استناد به امور واهی ـ در صدد اثبات این نکته هستند که پیامبر خدا، به جهت اموال خدیجه با او ازدواج کرد! حتی کار را به جایی رسانده اند که با جعل داستان هایی دروغین، در صدد اثبات مدعای خود برآمده و از جمله گفته اند: آن حضرت (صلّی الله علیه و آله) در آغاز به خواستگاری دختر عمویش ام هانی دختر ابوطالب رفت و عمویش به جهت فقر و ناداری او، این خواستگاری را به فال نیک نگرفت و پیامبر(صلّی الله علیه و آله) به جهت آنکه از ذلت فقر رهایی یابد، به سراغ خدیجه رفت!![8]

دیگری چنین شایعه پراکنی کرده که پیامبر(صلّی الله علیه و آله) به جهت تفاوت موقعیت اجتماعی خود با خدیجه (علیها سلام)، همیشه از این نکته بیم داشت که از سوی خدیجه، درخواست طلاق از او شود!![9] در پاسخ این شبهات گفتنی است:

یکم . با مراجعه به منابع اسلامی در می یابیم که این خدیجه بود که در آغاز به پیامبر(صلّی الله علیه و آله)، علاقه مند شد و به واسطه های مختلف، سعی در برپایی مراسم ازدواج داشت و حتی حاضر به قبول مهریه در مال خود گشت.

دوّم . داستان خواستگاری آن حضرت(صلّی الله علیه و آله) از ام هانی، در هیچ یک از منابع تاریخی نیامده و معلوم نیست که «مرگلیوث» آن را از کجا گرفته است.

سوّم . نوع برخورد ابوطالب با پیامبر(صلّی الله علیه و آله) در طول زندگی خود ـ چه قبل از بعثت و چه بعد از آن ـ نشان دهنده بالاترین درجات فداکاری او، درباره پیامبر(صلّی الله علیه و آله) است و طبیعی است چنین فرد فداکاری، هیچ گاه درخواست ازدواج حضرت با دخترش را رد نخواهد کرد.

چهارم . خطبه ای که ابوطالب در مراسم عقد پیامبر(صلّی الله علیه و آله) با خدیجه ایراد کرد، به خوبی نشانگر دیدگاه او درباره آن حضرت است. او در این خطبه برادرزاده خود را چنین معرفی می کند: «…ثُمَّ إِنَّ ابْنَ أَخِي هذا (رسول الله) مِمَّن لَا يُوزَنُ بِرَجُلٍ مِنْ قُرَيْشٍ إِلَّا رَجَحَ بِهِ وَ لَا يُقَاسُ بِأَحَدٍ مِنْهُمْ إِلَّا عَظُمَ عَنْهُ وَ لَا عِدْلَ لَهُ فِي الْخَلق…»[10] ؛ «برادرزاده ام (رسول خدا) از همه مردان قریش برتر است و هر کس با او سنجیده شود، در مقایسه کم می آورد و او همانندی در میان مردمان ندارد».

هنگامی که عده ای، سخن خدیجه (علیها سلام) را ـ که مهریه را در مال خود قرار داده بود ـ به سخره گرفته، با شگفتی گفتند: چگونه زنان مهریه را متعهّد می شوند؟ ابوطالب غضبناک شد و گفت: اگر مردی همانند برادرزاده ام باشد، او را با بیشترین مهر خواستار می شوند؛ اما اگر مردی همانند یکی از شماها باشد، طبیعی است که باید برای ازدواج، مهر سنگینی بپردازد.[11]

بنابراین از چنین شخصیتی بسیار بعید است که خواستگاری پیامبر(صلّی الله علیه و آله) را درباره دختر خود، رد کند؛ بلکه او این خواستگاری را بزرگ ترین افتخار برای خود خواهد دانست.

پنجم . نوع برخورد خدیجه (علیها سلام) با پیامبر(صلّی الله علیه و آله)، نشانگر آن است که همیشه صفا و صمیمیت و وفا و یگانگی در این خانواده، حکم فرما بوده است. خدیجه (علیها سلام) در دوران عبادت پیامبر(صلّی الله علیه و آله) در غار حرا، همیشه مراقب آن حضرت(صلّی الله علیه و آله) بود و بارها برای او غذا می فرستاد.[12]

او همیشه آماده بود که حتی کوچک ترین تمایلات آن حضرت(صلّی الله علیه و آله) را ـ که به زبان هم نمی آورد ـ به انجام رساند؛ چنان که وقتی دید آن حضرت(صلّی الله علیه و آله) به زیدبن حارثه ـ که در آن هنگام به عنوان برده نزد خدیجه به سر می برد ـ علاقه دارد، او را به حضرت رسول(صلّی الله علیه و آله) بخشید[13]. بالاخره چنان آرامشی در فضای خانه برقرار کرده بود که برخی از مورخان، حتی از آن، با عنوان «کان یسکن الیها»[14] (در نزد خدیجه آرامش می یافت) یاد کرده اند.

ایمان حضرت خدیجه (علیها سلام)

در منابع تاریخی و روایی، این نکته مورد اجماع است که اولین ایمان آورنده به رسول خدا، همسرش خدیجه بود. حضرت علی (علیه السّلام) به این مطلب چنین اشاره می کند: « وَ لَمْ يَجْمَعْ بَيْتٌ وَاحِدٌ يَوْمَئِذٍ فِي الْإِسْلَامِ غَيْرَ رَسُولِ اللَّهِ وَ خَدِيجَةَ وَ أَنَا ثَالِثُهُمَا»؛ « در آن هنگام تنها یک خانواده مسلمان بودند که آن مشتمل بر پیامبر(صلّی الله علیه و آله) و خدیجه می شد و من سوّمین آنان بودم».

آن بزرگوار از همان آغاز رسالت، بهترین مشوق و مونس پیامبر(صلّی الله علیه و آله) بود[15] از جان و مال خود، برای پیشبرد دعوت آن حضرت مایه گذاشت؛ چنان که در جواب عایشه به این نکته اشاره می کند. حضرت خدیجه (علیها سلام) چنان در این راه فداکاری می کرد که حاضر شد، به مدت سه سال، در کنار پیامبر(صلّی الله علیه و آله) در شعب ابی طالب بماند و سخت ترین دوران را سپری بکند؛ در حالی که قبل از آن از ثروتمندترین و مرفّه ترین زنان قریش به حساب می آمد.[16] بالاخره چنان در راه اسلام پایداری کرد تا لایق آن شد که خداوند به وسیله جبرئیل، به او سلام رساند.[17]

احترام حضرت خدیجه (علیها سلام)

پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله) ـ چه در دوران حیات خدیجه و چه پس از وفات او ـ همیشه احترام وی را نگه می داشت و با آنکه تعدد زوجات در آن زمان مرسوم بود؛ اما تا هنگامی که خدیجه (علیها سلام) زنده بود، هیچ زن دیگری اختیار نکرد. آن حضرت، خدیجه را به همراه حضرت مریم، آسیه (همسر فرعون) و حضرت فاطمه (سلام الله علیها)، یکی از چهار زن برتر عالم می دانست[18] و به او در دورا حیاتش، خانه ای را در بهشت بشارت می داد.[19]

آن حضرت پس از وفات خدیجه و دوران سکونت در مدینه، چنان از یاد خدیجه خشنود می شد که هنگام ذبح گوسفند، حتماً خود را مقیّد می دانست سهمی از گوشت را برای دوستان خدیجه بفرستد و در توجیه آن چنین می گفت: «إنّی لأحبّ حبیبها»[20]؛ «من دوستان (خدیجه) را نیز دوست دارم».

بالاخره محبّت پیامبر(صلّی الله علیه و آله) به خدیجه چنان بود که برخی از زنان آن حضرت همچون عایشه اعتراض کرد و گفت: «چرا اینقدر خدیجه را یاد می کنی؟ مگر او پیرزنی نبود که خدا بهتر از او را نصیب تو کرده است؟»

 پیامبر(صلّی الله علیه و آله) از شنیدن این سخن ناراحت شد و فرمود: «نه چنین نیست! به خداوند سوگند! بهتر از او را به من نداده است؛ زیرا او هنگامی به من ایمان آورد که مردم کافر بودند و زمانی مرا تصدیق کرد که مردم مرا دروغگو می دانستند و مال خود را در اختیار من گذاشت؛ در حالی که مردم مرا محروم کرده بودند و خداوند از او ـ و نه از زنان دیگر ـ به من فرزند داد».[21]

وفات خدیجه (علیها سلام)

شاید بتوان ماه رمضان سال دهم بعثت را از سخت ترین روزهای دوران رسالت و بلکه عمر پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله) دانست؛ زیرا در این ماه ابتدا ابوطالب حامی خود را ـ که در مقابل دشمنی های قریش، شجاعانه از آن حضرت دفاع می کرد ـ از دست داد. سه روز بعد، همسر باوفایش خدیجه (علیها سلام) ـ که در زندگی همیشه موجبات آرامش و آسایش آن حضرت را فراهم می آورد ـ از دنیا رفت.[22]

به همین، این سال از دوران رسالت آن حضرت، به «عام الحزن» یعنی، سال غم و اندوه پیامبر(صلّی الله علیه و آله) معروف شده است.[23]