در قرآن کریم از پاکی و پاکیزگی محیط زیست تعبیرهایی آمده است که خدای متعال می فرماید: «بَلْدَةٌ طَيِّبَة؛ شهری است پاک و پاکیزه»[1] و می فرماید: «وَ مَسَاكِنَ طَيِّبَةً فىِ جَنَّاتِ عَدْنٍ؛ مسكن‏ هاى پاكيزه‏ اى در بهشت هاى جاودان»[2] و می فرماید: «وَ الْبَلَدُ الطَّيِّبُ يخَْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَ الَّذِى خَبُثَ لَا يخَْرُجُ إِلَّا نَكِدًا؛ سرزمين پاكيزه (و آماده)، گياهش به فرمان پروردگار مى ‏رويد امّا سرزمين هاى بد طينت (و نامناسب)، جز گياه ناچيز و بى ‏ارزش، از آن نمى ‏رويد»[3].

از امام صادق علیه السّلام نیز روایت شده است: لَا تَطِيبُ السُّكْنَى إِلَّا بِثَلَاثٍ الْهَوَاءِ الطَّيِّب‏…؛ سکونت جز به سه چیز خوش نباشد: هوای پاک…».[4]

آیه ای که گذشت اشاره داشت که پاکی هوا دارای خصوصیت هایی است که در رویاندن گیاهان نیکو از زمین در تمامی حالات اثرگذار است، اما زمینی که هوا، خاک و آبی ناپاک دارد، جز گیاهی که مقداری اندک دارد و در دیگر خصوصیاتش نیز کاستی دیده می شود، نمی رویاند.

بوهای نامطبوع

آیین اسلام، انسان را بر آن داشته که تنها به رهایی خویشتن از بوهای ناخوش بسنده نکند، بلکه چنین مطلوب دانسته که آن بوهای ناخوشایند را به بوهای مطبوع دگرگون سازد، اگرچه در این زمینه وسایلی را به کار گیرد که مفید واقع می شوند.

امام صادق علیه السّلام خوشبو کردن خویش را از آثار نعمتی دانسته که پروردگار دیدن نشان آن بر بنده خویش را دوست می دارد. به عبارت دیگر پروردگار دوست می دارد که بنده او در راه خوشبو ساختن خویش هزینه کند.

از امام صادق علیه السّلام پرسیدند که پروردگار چگونه نشانه نعمت خویش را بر بنده اش می بیند؟ فرمود: «پوشاکش را پاکیزه و خود را خوشبو کند».[5]

و در حدیثی از امام علی علیه السّلام آمده است: خودتان را به وسيله آب از بوي نامطبوعي که مايه آزار ديگران است پاکيزه سازيد، به (سر و وضع) خودتان برسيد، زيرا خداوند عزوجل از بندگان کثيف و لاقيد خود که هر که با او مي نشيند از وي بيزار مي شود نفرت دارد.[6]

و از رسول خدا صلّی الله علیه و آله روایت شده: هر کس از این دو گیاه بدبو (یعنی سیر و پیاز) بخورد نزدیک مسجد نشود، پس هرکس از آن دو مى ‏خورد، آن را بپزد تا بوى آن از بین برود.[7]

بنابراین، ناگزیر باید برای رهایی از هر آنچه در جای جای شهر، بوهای ناخوش می پراکند، اقدامات ضروری به انجام رساند و منشأهای این بوهای ناخوش را به کلی از میان برد.

جارو کردن درب منازل

روفتن و جاروکردن جلوی درب خانه ها در شمار مسئولیت های عمومی است که بر گردن شهروندان نهاده شده است.

بی گمان اگر این کار به نحو مطلوب انجام پذیرد، بر محیط زیست و نمای عمومی شهر، اثری مثبت و روشن می نهد.

از امام صادق علیه السّلام روایت شده است: «اكْنُسُوا أَفْنِيَتَكُمْ وَ لَا تَشَبَّهُوا بِالْيَهُودِ؛ درگاه های خویش را جارو زنید و خود را به قوم یهود شبیه نسازید».[8]

از امام رضا علیه السّلام روایت شده است: «كَنْسُ الْفِنَاءِ يَجْلِبُ الرِّزْق‏، جارو زدن درگاه، روزی می آورد».[9]

از امام صادق علیه السّلام روایت شده است: «كَسْحُ الْفِنَاءِ مَجْلَبَةٌ لِلرِّزْق‏؛ جارو زدن درگاه، سبب روی آوردن روزی می گردد».[10]

در حدیث دیگری از امام صادق علیه السّلام روایت شده است: «پروردگار دوست می دارد که آثار نعمت را بر بنده خویش ببیند». امام علیه السّلام آنگاه می فرماید: «از آثار نعمت پروردگار بر بنده خویش آن است که درگاه خانه ی خویش را جارو زند»[11].

در اینجا باید درنگ نمود که در احادیث مذکور، معصوم علیهم السّلام «فناء؛درگاه» را به «بیت؛خانه» مقید نساخته که مقصود تنها فضای باز داخل خانه باشد، بلکه می فرماید: «کَنسُ الفِناء؛جارو زدن درگاه». این شاید از آن رو باشد که مقید نساختن «درگاه»، برای انطباق آن با فضاهای خالی متصل به خانه مناسب است، حتی اگر این فضاهای خالی، بیرون از خانه باشند.[12]

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

[1]. لَقَدْ كاَنَ لِسَبَإٍ فىِ مَسْكَنِهِمْ ءَايَةٌ  جَنَّتَانِ عَن يَمِينٍ وَ شِمَالٍ  كلُُواْ مِن رِّزْقِ رَبِّكُمْ وَ اشْكُرُواْ لَهُ  بَلْدَةٌ طَيِّبَةٌ وَ رَبٌّ غَفُور؛ براى قوم «سبأ» در محل سكونتشان نشانه ‏اى (از قدرت الهى) بود: دو باغ (بزرگ و گسترده) از راست و چپ (رودخانه عظيم با ميوه‏ هاى فراوان و به آنها گفتيم:) از روزى پروردگارتان بخوريد و شكر او را بجا آوريد شهرى است پاك و پاكيزه، و پروردگارى آمرزنده (و مهربان)!، سبأ، آیه15

[2]. صف، آیه12 و توبه، آیه72

[3] . أعراف، آیه58

[4] . تحف العقول، ص305 و بحارالأنوار، ج75، ص234

[5] . فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَنْعَمَ عَلَى عَبْدٍ نِعْمَةً أَحَبَّ أَنْ يَرَى عَلَيْهِ أَثَرَهَا قِيلَ وَ كَيْفَ ذَلِكَ قَالَ يُنَظِّفُ ثَوْبَهُ وَ يُطَيِّبُ رِيحَه، ‏بحارالأنوار، ج73، ص 176، 300 و 303

[6] . تَنَظَّفُوا بِالْمَاءِ مِنَ النَّتْنِ الرِّيحِ الَّذِي يُتَأَذَّى بِهِ تَعَهَّدُوا أَنْفُسَكُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُبْغِضُ مِنْ عِبَادِهِ الْقَاذُورَةَ الَّذِي يَتَأَنَّفُ بِهِ مَنْ جَلَسَ إِلَيْه‏، الخصال، ص620 و تحف العقول ص 110 و وسائل الشیعه،، ج1، ص247 و مکارم الأخلاق طبرسی، ص 40 و بحارالأنوار، ج10، ص99 و ج73، ص 84 و مستدرک سفینة البحار، ج8، ص446

[7] . مَنْ أَكَلَ مِنْ هَاتَيْنِ الْبَقْلَتَيْنِ فَلَا يَقْرَبَنَّ مَسْجِدَنَا، فَمَنْ كَانَ آكِلَهُمَا- لَا بُدَّ- فَلْيُمِتْهُمَا طَبْخا، المجازات النبویه، ص49 و وسائل الشیعه، ج5، ص 227 و بحارالأنوار، ج63، ص 205 و ج80، ص 369 و 382 و جامع احادیث الشیعة، ج4، ص 483 و مستدرک سفینة البحار، ج9، ص91 و دعائم الاسلام، ج1، ص149

[8] . وسائل الشیعه، ج5، ص317؛ کافی، ج6، ص531 و محاسن، ص624

[9] . محاسن برقی، ص624 و وسائل الشیعه، ج5، ص317

[10] . خصال، ص54؛ بحارالأنوار، ج63، ص304 به نقل از: خصال و دعوات راوندی و وسائل الشیعه، ج5، ص318

[11] . فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَنْعَمَ عَلَى عَبْدٍ نِعْمَةً أَحَبَّ أَنْ يَرَى عَلَيْهِ أَثَرَهَا قِيلَ وَ كَيْفَ ذَلِكَ قَالَ يُنَظِّفُ ثَوْبَهُ وَ يُطَيِّبُ رِيحَهُ وَ يُحَسِّنُ دَارَهُ وَ يَكْنُسُ أَفْنِيَتَهُ حَتَّى إِنَّ السِّرَاجَ قَبْلَ مَغِيبِ الشَّمْسِ يَنْفِي الْفَقْرَ وَ يَزِيدُ فِي الرِّزْق، ‏بحارالأنوار، ج73، ص 176، 300 و 303

[12] . شهر اسلامی، نشانه ها و شناسه ها، ص67 (با کمی دخل و تصرف)، ترجمه کتاب «تخطیط المدن فی الاسلام»، علامه سید جعفر مرتضی عاملی، ص86