در این نوشتار سعی شده است دورنما و چشم اندازی مختصر، از برنامه آموزش عمومی حوزه برای جوانان و نوجوانانی که مشتاق به تحصیل در حوزه علمیه می باشند به تصویر کشیده شود.

إن شاءالله در آینده سعی بر این دارم که بتوانم در مورد رشته ها و مراکز و دانشگاه های تخصصی حوزه تحقیقی جامع به عمل آورم و مطلبی با این موضوع در وبگاهم درج نمایم.

ناگفته نماند از آنجایی که قصد ما بر اختصار در این متن بوده است به همین دلیل تنها به دروس عمومی حوزه اشاره شده است و از دروس مطالعاتی و جنبی حوزه همچون مکالمه زبان های خارجه، عقاید، تاریخ، تفسیر، فلسفه، نهج البلاغه، حدیث، علوم قرآنی و… که به صورت دروس مطالعاتی در سطوح مختلف خوانده می شود سخنی به میان آورده نشده است!

برنامه ی آموزشی کنونی در حوزه مشتمل بر دو بخش است یکی برنامه ی آموزشی عمومی و دیگری برنامه های خاص به گرایش های تخصصی که نوعا در مراکز و دانشگاه های تخصصی و مؤسسات وابسته به حوزه برگزار می شود. برنامه ی آموزشی عمومی برای همه طلاب الزامی و برنامه تخصصی کاملاً اختیاری است. ورود به مراکز و دانشگاه های تخصصی نوعاً پس از شش سال تحصیل عمومی یعنی پایان سطح یک امکان پذیر است اما برنامه تحصیل عمومی در حین تحصیل تخصصی و در کنار آن ادامه دارد.

برنامه ی آموزش عمومی برای طلاب در حوزه های علمیه شامل چهار سطح به شرح زیر می باشد:

سطح یک

سطح یک مقطعی علمی است که پس از اتمام پایه ی شش حوزوی برای طلاب حاصل می شود. مقطعِ سطح یک حوزوی تقریباً معادل مقطع فوق دیپلم دانشگاه است. در اصطلاح سُنتیِ حوزه، به پایان رسیدن این سطحِ تحصیلی را اصطلاحاً اتمام لُمعَتَین می نامند. در حوزه، معمولاً در سه سال اول، ادبیات عرب و بعضی دروس دیگر، همچون منطق، تدریس می شود که به آن دوره ی مقدمات می گویند و سه سال بعد، یعنی تا اتمام پایه ی ششم، به صورت عمومی، فقه [= شرح لمعه] و اصول فقه تدریس می شود. [با پایان گرفتن دروس سطح یک امکان حضور در مراکز و دانشگاه های تخصصی حوزه و نیز دیگر مؤسسات آموزشی و پژوهشی وابسته به حوزه برای طلاب فراهم می شود. طلبه می تواند پس از انتخاب یک گرایش تحصیلی از علوم اسلامی یا علوم انسانی مربوط، به یکی از این مراکز و دانشگا ها وارد شده و در کنار دروسی عمومی به صورت تخصصی در آن رشته ادامه تحصیل دهد. همچنین امکان تشرف به لباس روحانیت و نیز امکان تبلیغ اندیشه اسلامی در همین مقطع برای طلاب فراهم می شود.]

سطح دو

این مقطع تحصیلی که به آن سطحِ عالیِ حوزه نیز می گویند، شامل سه سال تحصیلی از پایه های هفت تا نُه حوزه می شود. در این سه سال، عمدتاً کتاب های رسائل و مکاسب مرحوم شیخ انصاری (قدّس سرّه) به همراه بخشی از کتاب کفایه ی مرحوم آخوند خراسانی (قدّس سرّه) خوانده می شود. پس از اتمام این دوره، مدرک سطح دو که معادل کارشناسی دانشگاه هاست، به طلاب اعطا می گردد. البته علاوه بر برنامه های درسیِ عمومیِ حوزه های علمیه، بعضی رشته های تخصصی، مانند کلام، تفسیر، تبلیغ و… وجود دارد که طلاب علاقه مند می توانند تحصیلاتشان را جداگانه در این رشته ها ادامه دهند و و مدرک سطح دو ویژه ی آن رشته ها را نیز بگیرند. البته تحصیل در این رشته ها، در مراکز تخصصی حوزه و بعضی مدارس خاص انجام می شود.

سطح سه

طلاب پس از اتمام پایه ی دهم و دو سال شرکت در دروس خارج فقه و اصول می توانند با ارائه ی پایان نامه و دفاع از آن، مدرکِ سطح سه حوزوی را که معادل کارشناسیِ ارشد دانشگاه هاست، دریافت کنند.[1] پایان نامه ی سطحِ سه نیز همانند پایان نامه ی کارشناسی ارشد دانشگاه هاست و تفاوت چندانی بین آنها نیست! موضوع این پایان نامه ها نیز اغلب، با محوریتِ فقه و اصول است؛ زیرا برنامه ی دروس عمومی حوزه ها بر مبنای فقه و اصول است. البته طلاب می توانند به صورت جداگانه، در مراکز تخصصی حوزه های علمیه به تحصیل در گرایش های دیگری از علوم اسلامی مشغول شوند و با ارائه ی پایان نامه ای در همان رشته، مدرکِ سطحِ سه آن رشته ی علمی را دریافت کنند.

سطح چهار

 طلابی که در چهار دوره مصاحبه های علمی دروس خاج فقه و اصول قبول شده اند، می توانند با ارائه ی پایان نامه و دفاع از آن، مدرک سطحِ چهار حوزوی را دریافت کنند. مدرکِ سطح چهار حوزوی معادل مدرک دکتری در دانشگاه هاست و به همان اندازه، گرفتن آن مشکل است. زیرا از طرفی، طلبه باید قبل از آن، مدرک سطح سه حوزوی را گرفته باشد و از طرف دیگر، قبولی در چهار سال مصاحبه ی علمی دروس خارج فقه و اصول، کاری بَس مشکل است. گذشته از این، داوطلبِ اخذِ این مدرک باید در این سطح، پایان نامه ای تخصصی و اجتهادی ارائه دهد.[2]

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

[1] . البته در هنگام ویرایش این نوشتار، گویا شرطِ دو سال شرکت در دروس خارج فقه و اصول برای گرفتن این مدرک برداشته شده است.

[2] . فرهنگ اصطلاحات طلاب، مهدی مسائلی، ص75