بسم الله الرحمن الرحیم

دانستن احکام شرعی یکی از مسائل ضروری و از جمله واجبات زندگی ما مسلمانان است به همین دلیل تصمیم گرفتم در ادامه مطالب احکام شرعی مجموعه ی “احکام جامع روزه” مطابق با فتوای ده تن از مراجع عظام تقلید را تقدیم بینندگان وبلاگم بکنم.

قبل از مطالعه متن پرسش و پاسخ ها دانستن چند نکته ضروری است:

۱- برای درج این مطلب از نرم افزار “پرسش ها و پاسخ های دانشجویی” که توسط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی تهیه شده استفاده کردیم اما برای ویرایش متن این مجموعه وقت زیادی صرف شده لذا انتظار می رود دوستان سایبری حق کپی رایت را رعایت کنند.

۲- در این مجموعه به بیش از 170 پرسش مبتلابه در ارتباط با احکام روزه پاسخ داده شده است.

۳- در تنظیم این متن، نظر حضرت امام خمینی ـ قدس سرّه ـ به عنوان اوّلین فتوا آمده و فتاوای دیگر مراجع بزرگوار ـ که نامشان به ترتیب حروف الفبایی در ذیل می آید ـ پس از آن ذکر گردیده است.

حضرت آیت الله حاج شیخ محمد تقی بهجت  ـ حضرت آیت الله حاج شیخ میرزا جواد تبریزی ـ حضرت آیت الله حاج سید علی حسینی خامنه ای ـ حضرت آيت الله حاج سيد على حسينى سيستانى ـ حضرت آیت الله حاج شیخ لطف الله صافی گلپایگانی ـ حضرت آیت الله حاج شیخ محمد فاضل لنکرانی ـ حضرت آیت الله حاج شیخ حسین نوری همدانی ـ حضرت آیت الله حاج شیخ ناصر مکارم شیرازی ـ حضرت آیت الله حاج شیخ حسین وحید خراسانی.

۴- در این متن تنها به ذکر اسامی مراجع بزرگوار به اختصار اکتفا شده است، لذا از ساحت آن بزرگوارن پوزش می طلبیم و از درگاه خداوند متعال برای ایشان، دوام عزت و سلامتی مسألت داریم.

۵- این مجموعه را از کتاب «احکام روزه» تألیف محقق گرانقدر حجة الاسلام سیّد مجتبی حسینی ـ زید عزّه ـ مطابق با جلد 17 از مجموعه کتاب های پرسش ها و پاسخ های دانشجویی است اقتباس کردیم.

جايگاه روزه‏

فلسفه روزه‏

1: درباره فوايد و فلسفه روزه توضيح دهيد؟

روزه داراى حكمت‏ ها و فوايدى است. مهم‏ ترين آنها عبارت است:

1. روزه روح انسان را تلطيف، اراده او را قوى و غريزه ‏هايش را تعديل مى ‏كند و به آدمى در مسير تقوا و پرهيزگارى كمك مى‏ كند. «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ»[1] 2. روزه براى برقرارى مساوات ميان فقير و غنى است تا مردم با چشيدن طعم گرسنگى، به ياد فقيران و محرومان بيفتند و حق آنان را ادا كنند.[2] 3. روزه آرام بخش دل‏ها است. « امام باقر عليه السلام مى ‏فرمايد: «الصّيامُ وَ الْحَجُّ تَسْكينُ الْقُلُوبِ»[3] 4. روزه اثر بهداشتى و درمانى فراوان دارد و باعث سلامتى و تندرستى جسم مى‏گردد. رسول خدا صلى الله عليه و آله «صُومُوا تَصِحُّوا»؛ «روزه بگيريد تا سالم شويد». الكسى سوفورين (دانشمند روسى) روزه ‏دارى را طريق درمان بسيارى از بيمارى ‏ها- از جمله كم خونى، ضعف روده‏ ها، رماتيسم، نقرس، بيمارى ‏هاى چشم، مرض قند و بيمارى ‏هاى كليه و كبد- مى ‏داند.[4]

معناى رمضان‏

2: رمضان به چه معنا است؟

 «رمضان» در لغت از ماده «رمض»، به معناى شدّت گرما و تابش آفتاب بر سنگ و شن است. با توجه به اينكه ماه رمضان، ماه تحّمل شدايد و عطش و گرسنگى است، به اين عنوان، نام گرفته است.

اين ماه، نهمين ماه سال در تقويم هجرى قمرى و يگانه ماهى است كه نامش در قرآن آمده و يكى از نام‏ هاى خداوند است. از اين‏رو در روايات، تصريح شده كه كلمه «ماه» به «رمضان» اضافه گردد و به هيچ وجه، به تنهايى ياد نشود.

ماه رمضان بر همه ماه ‏ها برترى دارد؛ زيرا تمامى كتاب‏ هاى مهم آسمانى (مانند تورات، انجيل، زبور، صحف و قرآن) در اين ماه نازل شده است.

شب قدر و شهادت حضرت على عليه السلام در اين ماه قرار گرفته و شايد به جهت همين ويژگى‏ها است كه اين ماه براى روزه گرفتن، انتخاب شده است.[5]

معناى روزه‏

3: صوم (روزه) در لغت و اصطلاح به چه معنا است؟

 «صوم» (روزه)، در لغت به معناى امساك و خوددارى از هر چيز است و در اصطلاح فقه عبارت است از:

 «امساك و خوددارى از موارد هشت‏گانه «خوردن و آشاميدن، نزديكى، استمنا، دروغ بستن بر خدا و پيغمبر و جانشينان او، رساندن غبار غليظ به حلق، فرو بردن تمام سر در آب، باقى ماندن بر جنابت، حيض و نفاس تا اذان صبح، اماله كردن با چيز روان و قى كردن.»- از هنگام اذان صبح تا اذان مغرب- به قصد انجام دادن فرمان خداوند».

پيشينه روزه‏

4: پيشينه روزه به چه زمانى بر مى ‏گردد؟

شواهد فراوانى در تاريخ به چشم مى ‏خورد كه روزه، در ميان يهود و مسيحيت و اقوام و ملت‏ هاى ديگر رايج بوده است. آنان به هنگام مواجهه با غم و اندوه و توبه و طلب خشنودى خداوند، روزه مى‏ گرفتند تا با اين كار، در پيشگاه او اظهار عجز و تواضع نموده و به گناهان خود اعتراف كنند. از انجيل استفاده مى ‏شود كه مسيح عليه السلام چهل شبانه روز، روزه داشته است.[6] قرآن مجيد به صراحت بيان مى‏ كند: اين فريضه الهى، در امت ‏هاى پيشين نيز واجب بوده است.[7]

مراتب روزه‏

5: علماى اخلاق روزه را به روزه عوام، روزه خواص و روزه خواص الخواص درجه بندى كرده‏ اند، آيا اين امر دليل دينى دارد؟

آنچه علماى اخلاق فرموده ‏اند، برگرفته از مجموع رواياتى است كه در اين زمينه وجود دارد.

امام باقر عليه السلام درباره روزه «عوام» مى‏ فرمايد: «روزه‏ دار هر كارى انجام دهد، براى روزه او زيانى ندارد؛ اگر از چهار كار خوددارى كند: خوردن، آشاميدن، آميزش با زنان و فرو رفتن در آب».[8]

امام صادق عليه السلام درباره روزه «خواص» مى ‏فرمايد: «هرگاه روزه ‏دار بودى، بايد گوش و چشم تو در برابر كارهاى حرام و همه اعضاى تو در برابر كارهاى زشت نيز روزه ‏دار باشد».[9]

حضرت على عليه السلام درباره روزه «خواص الخواص» مى‏ فرمايد: «روزه قلب و خوددارى از فكر گناه، برتر از روزه شكم و خوددارى از خوراك است».[10]

روزه‏ هاى واجب‏

6: روزه ‏هاى واجب كدام است؟

روزه‏ هاى واجب عبارت است از:

1. روزه ماه رمضان 2. روزه كفّاره 3. روزه قضا 4. روزه نذر و عهد و يمين 5. روزه استيجارى 6. روزه روز سوم اعتكاف 7. روزه جايگزين قربانى در حج تمتع.[11]

روزه ‏هاى حرام‏

7. روزه ‏هاى حرام كدام است؟

روزه‏ هاى حرام (روزه ‏هايى كه نبايد گرفت)، عبارت است از: 1. روزه عيد قربان 2. روزه عيد فطر 3. روزه ايام تشريق براى كسى كه در منا است 4. روزه يوم الشك (روزى كه نمى ‏داند آخر شعبان است يا اول رمضان) به نيت ماه رمضان 5. روزه سكوت 6. روزه وصال (شب را نيز تا سحر روزه بگيرد) 7. روزه مستحبى زن در جايى كه با حق شوهر منافات داشته باشد 8. روزه مستحبى فرزند در جايى كه باعث آزار و اذيت پدر و مادر گردد 9. روزه مريض و هر كس كه روزه براى او ضرر دارد10. روزه مسافر، به جز مواردى كه استثنا شده است.[12]

8: روزه ‏هاى مستحبى كدام است؟

روزه تمام روزهاى سال- غير از روزه ‏هاى حرام و مكروه- مستحب است؛ ولى براى برخى از روزها، بيشتر سفارش شده كه عبارت است از: 1. پنج شنبه اول و پنج شنبه آخر هر ماه 2. چهار شنبه اول كه بعد از روز دهم ماه است 3. سيزدهم، چهاردهم و پانزدهم هر ماه 4. تمام ماه رجب و شعبان يا بعضى از اين دو ماه 5. روز عيد نوروز 6. روز بيست و پنجم و بيست و نهم ذى قعده 7. روز اول تا روز نهم ذى حجه 8. عيد سعيد غدير (هيجدهم ذى حجه) 9. روز اول و سوم محرم 10. ميلاد مسعود پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله، (هفدهم ربيع الاول) 11. روز مبعث حضرت رسول اكرم صلى الله عليه و آله، (بيست و هفتم رجب).[13]

روزه‏ هاى مكروه‏

9: روزه‏ هاى مكروه كدام است؟

روزه‏ هاى مكروه عبارت است از: 1. روزه روز عاشورا 2. روزه روز عرفه براى كسى كه او را از خواندن دعا باز دارد 3. روزه مستحبى ميهمان بدون اجازه ميزبان 4. روزه مستحبى فرزند بدون اجازه پدر و مادر.[14]

عفو شدگان روزه‏

10: بر چه كسانى روزه واجب نيست؟

همه مراجع: بر چند دسته روزه واجب نيست: 1. پيرمرد و پيرزنى كه گرفتن روزه براى آنان مشقّت دارد 2. زن باردارى كه گرفتن روزه براى حمل يا خودش ضرر دارد 3. زن شير دهى كه گرفتن روزه، براى بچه يا خودش ضرر دارد 4. بيمارى كه گرفتن روزه براى او ضرر دارد 5. كسى كه بيمارى دارد كه زياد تشنه مى‏شود و نمى ‏تواند تشنگى را تحمل كند6. كسى كه به سن بلوغ نرسيده است 7. زنى كه خون حيض و نفاس مى ‏بيند 8. كسى كه به مسافرت مى‏ رود و در جايى قصد اقامت ده روز نمى‏ كند 9. كسى كه به جهت ضعف بنيه، گرفتن روزه براى او مشقّت فراوان دارد و غيرقابل تحمل است10. كسى كه بى ‏هوش است و يا در كما به سر مى ‏برد 11. ديوانگان.[15]

نيت روزه‏

11: نيت روزه چگونه است؟

همه مراجع: نيت «روزه»؛ يعنى، شخص تصميم داشته باشد براى انجام دادن فرمان خداوند، از اذان صبح تا مغرب، كارى كه روزه را باطل مى‏ كند، انجام ندهد و لازم نيست آن را از قلب خود بگذراند و يا بر زبان جارى كند.[16]

12: ابتدا و انتهاى نيت روزه به طور عادى چه زمانى است؟

همه مراجع: نيت براى روزه ماه رمضان و نذر معيّن، از اول شب تا اذان صبح و براى روزه غير معين (مانند روزه قضا و نذر مطلق)، از اول شب تا ظهر روز بعد است. نيت روزه مستحبى، از اول شب شروع شده و تمام روز- تا موقعى كه به اندازه نيت كردن به مغرب وقت مانده باشد- ادامه دارد.[17]

تبصره. تعريف مغرب در پرسش‏هاى آينده در عنوان «وقت افطار» بيان شده است.

13: شب، قصد گرفتن روزه داشتم، اما سحر بيدار نشدم تا نيّت كنم. نزديك آفتاب از خواب بيدار شدم، آيا روزه‏ ام صحيح است؟

همه مراجع: اگر آنچه روزه را باطل مى ‏كند، انجام نداده ‏ايد، روزه صحيح است.[18]

نيت آخر شعبان‏

14: نمى‏ دانم فردا اول ماه رمضان است يا آخر شعبان، آيا گرفتن روزه واجب است؟ به چه نيت روزه بگيرم؟

همه مراجع: خير، گرفتن روزه آن روز واجب نيست؛ ولى اگر بخواهيد روزه ‏بگيريد، نمى ‏توانيد به نيت ماه رمضان بگيريد؛ بلكه بايد به نيت ماه شعبان يا روزه قضا- اگر به ذمه داريد- و مانند آن روزه بگيريد و چنانچه بعد معلوم شود، ماه رمضان بوده، از رمضان محسوب مى ‏شود و اگر در اثناى روز بفهميد، بايد فورى نيت خود را به روزه ماه رمضان برگردانيد.[19]

نيت ماه رمضان‏

15: در ماه رمضان بايد براى هر روز نيت كرد، يا اينكه يك نيت در اول ماه كافى است؟

همه مراجع: اگر شب اول ماه رمضان نيت كند كه يك ماه را روزه بگيرد، كافى است؛ ولى بهتر است (احتياط مستحب) در هر شب ماه رمضان، براى روزه فرداى آن نيز، نيت كند.[20]

فراموشى نيت روزه‏

16: اگر شب اول ماه رمضان، نيت روزه را فراموش كند و پيش از ظهر يادش بيايد، تكليف روزه او چيست؟

همه مراجع (به جز تبريزى و وحيد): اگر مبطلات روزه را مرتكب نشده، بايد نيت كند و روزه‏ اش صحيح است و اگر يكى از آنها را مرتكب شده، روزه او باطل است؛ ولى [به احترام ماه رمضان‏] بايد تا اذان مغرب، از كارى كه روزه را باطل مى‏ كند، خوددارى و بعد از ماه رمضان، آن روز را قضا كند.[21]

آيات عظام تبريزى و وحيد: اگر مبطلات روزه را مرتكب نشده، بايد نيت كند و روزه بگيرد و بنابر احتياط واجب بعد از ماه رمضان نيز قضا نمايد و اگر يكى از آنهارا مرتكب شده، روزه ‏اش باطل است؛ ولى [به احترام ماه رمضان‏] بايد تا اذان مغرب از كارى كه روزه را باطل مى ‏كند، خوددارى و بعد از ماه رمضان آن روز را قضا كند.[22]

وقت سحرى‏

17: كسى كه در سحر تا پايان اذان غذا بخورد، روزه ‏اش چه حكمى دارد؟

همه مراجع: ملاك امساك براى روزه، طلوع فجر صادق است. پس اگر با شروع اذان، اطمينان به طلوع فجر پيدا كند، نبايد چيزى بخورد و اگر لقمه ‏اى در دهان دارد، نبايد فرو برد. امّا اگر اطمينان به دخول وقت ندارد، مى ‏تواند چيزى بخورد.[23]

18: اگر شخصى با اعتقاد به اينكه هنوز اذان صبح را نگفته‏ اند، مشغول سحرى شود، سپس متوجه گردد كه وقت اذان صبح گذشته است؛ حكم روزه او چيست؟

همه مراجع (به جز بهجت): اگر بدون بررسى و تحقيق در طلوع فجر، مشغول سحرى شده، روزه ‏اش باطل است و بايد قضا كند.[24]

آية اللَّه بهجت: اگر بدون بررسى و تحقيق در طلوع فجر، مشغول سحرى شده، بنابر احتياط واجب روزه‏اش باطل است و بايد قضا كند.[25]

تبصره: فرد ياد شده با وجود اينكه روزه ‏اش باطل شده، حق ندارد افطار كند؛ بلكه بايد تا شب از مفطرات امساك نمايد.

شب‏هاى مهتابى‏

19: خواندن نماز صبح، در ليالى مقمره (شب ‏هايى كه سحر مهتاب است) چگونه است؟

همه مراجع (به جز امام): تفاوتى بين شب‏ هاى مهتابى و غيرمهتابى نيست و ملاك، يقين به طلوع فجر و دخول وقت نماز است.[26]

امام: در شب‏ هاى مهتابى براى نماز صبح، بايد مدتى صبر كنند تا روشنايى طلوع فجر احراز شود.[27]

وقت افطار

20: وقت افطار كردن روزه چه زمانى است؟

آيات عظام امام، خامنه‏ اى، فاضل، صافى و نورى: وقت افطار روزه مغرب است.

مغرب زمانى است كه قرص خورشيد در افق پنهان شود و بعد از مدتى سرخى طرف مشرق از بالاى سر انسان بگذرد.[28]

آية اللَّه بهجت: وقت افطار روزه مغرب است. مغرب زمانى است كه‏ قرص خورشيد در افق پنهان شود؛ ولى احتياط مستحب آن است كه مدتى صبر كند تا سرخى طرف مشرق از بين برود. [29]

آيات عظام تبريزى، سيستانى، مكارم و وحيد: وقت افطار روزه مغرب است.

مغرب زمانى است كه قرص خورشيد در افق پنهان شود و بنا بر احتياط واجب بايد مدتى صبر كند تا سرخى طرف مشرق از بالاى سر انسان بگذرد.[30]

تبصره: براساس ديدگاه مشهور فقيهان بين غروب و مغرب تفاوت است.

غروب عبارت است از پنهان شدن قرص خورشيد در افق. مغرب عبارت است از زمانى كه سرخى طرف مشرق كه بعد از غروب خورشيد پيدا مى ‏شود، از بين برود.

فاصله زمانى بين غروب خورشيد و مغرب به اختلاف فصل ‏هاى سال تفاوت مى‏كند؛ (تقريباً بين پانزده تا بيست دقيقه مى‏باشد).

21. آيا با شروع اذان مغرب راديو و تلويزيون، افطار روزه جايز است؟

همه مراجع (به جز بهجت): اگر يقين داريد با اذان راديو و تلويزيون، وقت داخل شده، اشكال ندارد.[31]

آية اللَّه بهجت: به محض اينكه قرص خورشيد در افق پنهان شود، افطار روزه جايز است؛ ولى احتياط مستحب آن است كه مدتى صبر كند تا سرخى طرف مشرق از بين برود.[32]

 تبصره. طبق فتواى حضرت آية اللَّه بهجت افطار كردن روزه كمى پيش از اذان راديو و تلويزيون نيز جايز است؛ زيرا اذان اين رسانه مدتى (نزديك بيست دقيقه) بعد از غروب خورشيد است.

نماز هنگام افطار

22: هنگام اذان مغرب، افطار كردن بهتر است، يا خواندن نماز مغرب و عشاء؟

همه مراجع: خواندن نماز مغرب و عشاء بهتر است؛ ولى اگر كسى منتظر او است يا بسيار گرسنه است كه نمى ‏تواند نماز را با حضور قلب بخواند، افطار كردن بهتر است.[33]

روزه در سفر

مسافرت در رمضان‏

23: آيا مى ‏شود در ماه رمضان، براى فرار از روزه مسافرت كرد؟

همه مراجع (به جز سيستانى و مكارم): مسافرت كردن در ماه رمضان- هر چند به عنوان فرار از روزه باشد- اشكال ندارد؛ ولى اين امر تا قبل از روز بيست و سوم مكروه است.[34]

آيات عظام سيستانى و مكارم: مسافرت كردن در ماه رمضان- هر چند به عنوان فرار از روزه باشد- اشكال ندارد؛ ولى مكروه است.[35]

مسافرت قبل از ظهر

24: كسى كه پيش از ظهر تصميم به مسافرت دارد، تكليف روزه او چه مى ‏شود؟

همه مراجع (به جز تبريزى و سيستانى): اگر پيش از ظهر مسافرت كند، روزه‏ اش باطل است؛ ولى قبل از آنكه به حد ترخّص برسد، نمى‏ تواند روزه را بخورد.[36]

آية اللَّه تبريزى: اگر از سر شب تصميم بر سفر داشته و پيش از ظهر مسافرت كند، روزه ‏اش باطل است؛ ولى قبل از آنكه به حد ترخص برسد، نمى‏تواند روزه را بخورد و اگر پيش از ظهر تصميم بر مسافرت گرفته، بنابر احتياط واجب بايد روزه بگيرد.[37]

آية اللَّه سيستانى: اگر پيش از ظهر مسافرت كند، بنابر احتياط واجب بايد روزه ‏اش را افطار كند؛ ولى قبل از آنكه به حد ترخص برسد، نمى‏ تواند روزه را بخورد.[38]

قضاى روزه مسافر

25: كسى كه در ماه رمضان مسافرت كرده، آيا علاوه بر قضا، بايد كفّاره هم بدهد؟

همه مراجع: خير، تنها قضاى روزه‏ ها واجب است و كفّاره ندارد؛ ولى اگر قضاى روزه‏ ها را تا ماه رمضان سال بعد به تأخير اندازد، به جهت تأخير، بايد براى هر روز، يك مد طعام كفّاره بدهد.[39]

روزه در سفر

26: آيا گرفتن روزه ‏هاى قضا، در سفر صحيح است؟

همه مراجع: خير، جايز نيست.[40]

نذر روزه‏

27: كسى كه در ماه رمضان در سفر است، آيا مى ‏تواند نذر كند روزه بگيرد؟

همه مراجع: خير، جايز نيست. [41]

28: به بارگاه حضرت سيد الشهدا عليه السلام مشرف شدم، آيا در آنجا مى ‏توانم نذر روزه كنم و روزه بگيرم؟

آيات عظام امام، تبريزى، صافى، فاضل، نورى و وحيد: در مسافرت، نذر روزه جايز نيست.[42]

آيات عظام بهجت، خامنه ‏اى و سيستانى: آرى، در مسافرت نذر روزه جايز و صحيح است.[43]

آية اللَّه مكارم: در مسافرت نذر روزه اشكال دارد و اگر نذر كرد، احتياط واجب آن است كه به نذر خود عمل كند.[44]

29: آيا مى ‏توانيم پيش از سفر در وطن خود، نذر كنيم كه در سفر روزه مستحبى بگيريم؟

همه مراجع (به جز مكارم): آرى، اين نذر صحيح است.[45]

آية اللَّه مكارم: اگر روزه را معين نكند، نمى ‏تواند در سفر روزه بگيرد.[46]

نذر روزه در وطن‏

30: آيا مى ‏توانيم در وطن نذر كنيم كه روزه ماه رمضان و يا قضاى آن را در سفر، به جا آوريم؟

همه مراجع: خير، اين نذر صحيح نيست.[47]

روزه اساتيد و دانشجويان‏

31. اساتيد و دانشجويان در صورتى كه كمتر از ده روز در محل تحصيل و خوابگاه مى‏ مانند، تكليف نماز و روزه ‏شان چيست؟

امام: نماز شكسته است و روزه صحيح نيست.

آيات عظام بهجت، صافى، فاضل و نورى: اساتيد و دانشجويان، اگر در كمتر از ده روز، حداقل يك بار، بين وطن و دانشگاه رفت و آمد داشته باشند و اين وضعيت، تا مدتى ادامه داشته باشد- به طورى كه نزد عرف «سفر» كار آنان شمرده شود- نماز ايشان در محل تحصيل و بين راه تمام و روزه صحيح است.

تبصره:

 1. آية اللَّه صافى مدت لازم براى صدق شغل سفر را حداقل چهار ماه رفت و آمد مى ‏داند.

تبصره2 (سفر اول). تمامى دانشجويان و اساتيد مذكور، هرگاه بيش از ده روز در وطن خود بمانند، در اولين مسافرت به محل درس و تدريس، بايد نماز را شكسته بخوانند و روزه نگيرند. اما پس از يك رفت و برگشت ميان وطن و محل تحصيل، به وظيفه خود، مانند كثيرالسفر عمل كنند و نماز را كامل بخوانند و روزه را بگيرند.

تبصره3. به فتواى آية اللَّه بهجت، سفر اول با طى مسير هشت فرسخ، تحقق مى‏ يابد.

از اين رو اگر فاصله محل درس و تدريس از وطن، بيش از هشت فرسخ باشد، در همان اولين مسافرت نيز نمازشان در محل تحصيل، كامل و روزه صحيح است.

آية اللَّه تبريزى: دانشجو اگر در مدت كمتر از ده روز، بين وطن و دانشگاه رفت و آمد كند، بايد احتياط كند؛ يعنى، نماز را تمام و شكسته بخواند و اگر روزه گرفت، صحيح است و قضا ندارد. استاد اگر هر هفته، براى تدريس، به حدّ مسافت شرعى مسافرت مى‏كند- چنانچه مدت تدريس، دو ماه يا زيادتر باشد- بايد نماز را تمام بخواند و روزه بگيرد.

تبصره: با توجه به اينكه آية اللَّه تبريزى در اين مسئله احتياط واجب دارند، مقلدان ايشان مى ‏توانند در اين مسئله به فتواى مرجع تقليد مساوى و يا اعلم بعدى رجوع كنند و نمازشان را تمام بخوانند و روزه بگيرند.

آيةاللَّه سيستانى: 1. اگر زمان تحصيل و تدريس اساتيد و دانشجويان، حداقل دو سال ادامه دارد و در آنجا مستقر مى ‏شوند [گر چه در هفته دو شبانه روز كامل باشند؛ به نحوى كه به آنان مسافر گفته نشود]؛ آنجا در حكم وطن است و بايد نمازشان را در محل تحصيل، تمام بخوانند و روزه را بگيرند. 2. اگر اساتيد و دانشجويان در هفته، حداقل سه روز بيش از مسافت شرعى رفت و آمد كنند و يا در سفر باشند و اين برنامه براى مدتى (به طور مثال شش ماه در يك سال و يا حداقل سه ماه در چند سال تحصيلى) ادامه يابد؛ كثيرالسفر محسوب مى‏شوند و نماز ايشان در محل تحصيل و بين راه تمام و روزه‏شان صحيح است.

تبصره1: در هر دو صورت اگر در ماه اول، قصد اقامت ده روز نكنند، بايد احتياط نمايند؛ يعنى، نمازشان را هم تمام و هم شكسته بخوانند و روزه را هم بگيرند و هم قضا نمايند.

تبصره2: با توجه به اينكه آية اللَّه سيستانى، رجوع به مرجع تقليد مساوى را جايز مى ‏داند، مقلدان ايشان مى‏ توانند در اين مسئله به مرجع مساوى ديگر، مراجعه كنند كه نماز را كامل و روزه را صحيح مى ‏داند.

آية اللَّه خامنه‏اى: اساتيد و دانشجويان بورسيه و مأمور به تحصيل، اگر در كمتر از ده روز، حداقل يك بار بين وطن و دانشگاه رفت و آمد داشته باشند، نماز آنان تمام و روزه ايشان صحيح است؛ اما ديگر دانشجويان، نمازشان شكسته و روزه آنها صحيح نيست.

تبصره: با توجه به اينكه آية اللَّه خامنه‏اى در مسئله رجوع به مرجع مساوى، احتياط واجب دارند كه رجوع جايز نيست، دانشجويان مى‏ توانند در اين مسئله به مرجع تقليد مساوى ديگر، مراجعه كنند؛ [به شرط اينكه مرجع تقليد جديد] رجوع به مرجع مساوى را جايز دانسته باشد و نماز دانشجوى مسافر را تمام و روزه او را صحيح بداند (مانند آية اللَّه بهجت).

آية اللَّه مكارم: 1. اساتيد و دانشجويان اگر براى مدت قابل ملاحظه ‏اى- مثلًا يك سال يا بيشتر- در محل تحصيل يا تدريس بمانند، آن محل در حكم وطن است و نماز و روزه در آنجا، تمام مى ‏باشد و ماندن ده روز پى در پى در آنجا شرط نيست.2: كسانى كه همه روزه، يا حداقل سه روز در هفته، به محل تحصيل يا تدريس مى ‏روند؛ يعنى، صبح به محل تحصيل يا تدريس مى‏ روند و عصر باز مى‏ گردند و اين كار مدتى ادامه مى‏ يابد، كثيرالسفر محسوب مى‏ شوند و نماز و روزه ايشان در آن محل و به هنگام رفت و برگشت، تمام است.

آية اللَّه وحيد: اگر در هفته حداقل چهار روز بين وطن و دانشگاه رفت و آمد كند و اين كار براى مدت يك سال يا بيشتر ادامه داشته باشد، او كثيرالسفر است و نماز در آنجا تمام و روزه صحيح است و اگر رفت و آمد سه روز باشد، در اين مورد نيز بايد احتياط كند. [48]

32: اساتيد و دانشجويان، در صورتى كه بيش از ده روز با قصد اقامت در محل درس و تدريس مى‏ مانند، تكليف نماز و روزه ‏شان چيست؟

همه مراجع: براى اين گونه افراد، نماز تمام و روزه صحيح است.[49]

تبصره: در صورتى كه از ابتدا به طور جدّ، قصد ماندن ده روز داشته باشند و بعد از خواندن يك نماز چهار ركعتى، به دليلى تصميم بر بازگشت به وطن بگيرند؛ نماز و روزه آنها در محل تحصيل كامل خواهد بود.

33: دانشجويانى كه در خوابگاه ده روز يا بيشتر مى ‏مانند و بين آنجا و محل تحصيل رفت و آمد مى‏ كنند و فاصله بين آن دو، كمتر از چهار فرسخ شرعى (5/22 كيلومتر) است، حكم نماز و روزه ‏شان چگونه است؟

امام: اگر در مدت ده روز، تنها يك مرتبه و به اندازه دو ساعت، از خوابگاه به دانشگاه بروند، نماز تمام و روزه صحيح است و در غير اين صورت شكسته است و روزه صحيح نيست.[50]

آيات عظام بهجت، سيستانى، فاضل، صافى، مكارم، نورى و وحيد: در فرض ياد شده، نماز تمام و روزه صحيح است.[51]

آيةاللَّه تبريزى: بنابر احتياط واجب، بايد نماز را بين شكسته و تمام جمع كنند و اگر روزه بگيرند، صحيح است و قضا ندارد.[52]

آية اللَّه خامنه‏اى: اگر در مدت ده روز، به اندازه يك تا دو ساعت در روز- يا چند روز كه مجموع آن به مقدار يك سوم روز يا يك سوم شب باشد- از خوابگاه به دانشگاه بروند، نماز تمام و روزه صحيح است و در غير اين صورت نماز شكسته است و روزه صحيح نيست.[53]

34. اگر استاد يا دانشجو به طور اتفاقى، به شهرى غير از محل درس مسافرت كند، نماز و روزه او چگونه است؟

همه مراجع (به جز سيستانى): نماز شكسته است و روزه صحيح نيست.[54]

آية اللَّه سيستانى: نماز تمام و روزه صحيح است.[55]

35: حكم نماز و روزه اساتيدى كه يك يا چند روز در هفته، به محل تدريس (كه فاصله آن با وطن بيش از مسافت شرعى است)، رفت و آمد دارند؛ در دو صورت زير در محل تدريس و بين راه چگونه است؟

الف: محل تدريس يك شهر است. ب: محل تدريس شهرهاى مختلف است.

امام: نماز شكسته است و روزه صحيح نيست.[56]

آيات عظام بهجت، خامنه‏ اى، فاضل و نورى: اگر رفت و آمد حداقل تا مدتى ادامه داشته باشد- كه عرف اين كار را شغل او بداند- نماز تمام و روزه صحيح است.[57]

آية اللَّه تبريزى: اگر در هفته حداقل يك بار براى تدريس، بين وطن و دانشگاه رفت و آمد مى‏ كنند، نماز تمام و روزه صحيح است. اگر رفت و آمدشان در مدت هشت يا نه روز، يك بار انجام مى‏ گيرد، بايد احتياط كنند؛ يعنى، نماز را تمام و شكسته بخوانند و اگر روزه بگيرند، صحيح است و قضا ندارد.[58]

آية اللَّه سيستانى: اگر در ماه، ده روز يا بيشتر در سفر باشند و اين امر در مدت يك سال، شش ماه و در مدت بيش از يك سال، تا سه ماه ادامه داشته باشد، نماز تمام و روزه صحيح است. اگر در ماه نه يا هشت روز در سفر باشند، بايد احتياط كنند؛ يعنى، نماز را تمام و شكسته بخوانند و روزه بگيرند و قضاى آن را نيز به جا آورند.[59]

آية اللَّه صافى: اگر رفت و آمد حداقل براى مدت چهار ماه ادامه داشته باشد، نماز تمام و روزه صحيح است.[60]

آية اللَّه وحيد: اگر چهار روز در هفته را به محل تدريس رفت و آمد داشته باشند، نماز آنان تمام و روزه ‏شان صحيح است. اگر سه روز در سفر باشند، بنابر احتياط بين نماز شكسته و تمام جمع كنند و بنابر احتياط روزه بگيرند و قضاى آن را نيز به جا آورند و اگر كمتر از سه روز باشد، نماز شكسته است و روزه صحيح نيست.[61]

محل تحصيل‏

36: آيا محل تحصيل، در حكم وطن محسوب مى‏شود؟

همه مراجع (به جز سيستانى، مكارم و وحيد): خير، در حكم وطن محسوب نمى ‏شود.[62]

آية اللَّه سيستانى: اگر براى مدت دو سال يا بيشتر، دو روز در هفته كاملًا مى ‏ماند؛ آنجا در حكم وطن است.[63]

آية اللَّه مكارم: اگر براى مدت يك سال يا بيشتر، سه روز در هفته كاملًا مى ‏ماند؛ آنجا در حكم وطن است.[64]

آية اللَّه وحيد: اگر براى مدت يك سال يا بيشتر، چهار روز در هفته در سفر باشد؛ آنجا در حكم وطن است.[65]

سفر اول‏

37: حكم نماز و روزه دانشجوى مسافر، در سفر اول چگونه است؟

آيات عظام امام و خامنه‏ اى: در همه سفرها شكسته است.

آية اللَّه بهجت: اگر در سفر اول، فاصله آن از مسافت هشت فرسخ بيشتر باشد، بايد نماز را تمام بخواند و اگر كمتر از اين مقدار باشد، بايد شكسته بخواند.

آية اللَّه تبريزى: بايد احتياط كند؛ يعنى، نماز را شكسته و تمام بخواند و اگر روزه گرفت، صحيح است و قضا ندارد.[66]

آية اللَّه سيستانى: بايد در ماه اول احتياط كند؛ يعنى، نماز را شكسته و تمام بخواند و اگر روزه گرفت، آن را قضا كند.[67]

آيات عظام فاضل، نورى و صافى: بايد نماز را شكسته بخواند و روزه صحيح نيست.[68]

آية اللَّه مكارم: بايد در چند سفر اول احتياط كند؛ يعنى، نماز را شكسته و تمام بخواند و اگر روزه گرفت، آن را قضا كند.[69]

آية اللَّه وحيد: در ماه اول و دوم بايد احتياط كند؛ يعنى، نماز را شكسته و تمام بخواند و اگر روزه گرفت، آن را قضا كند.[70]

 مسافت شرعى‏

38: مقدار مسافت شرعى چند كيلومتر است؟

آيات عظام امام، بهجت، خامنه‏اى، فاضل، صافى و نورى: مسافت شرعى تقريباً 5/22 كيلومتر است.[71]

آيات عظام تبريزى، سيستانى و وحيد: مسافت شرعى تقريباً 22 كيلومتر است.[72]

آية اللَّه مكارم: مسافت شرعى تقريباً 5/21 كيلومتر است.

مبطلات روزه‏

خوردن و آشاميدن‏

39: آيا چشيدن غذا، روزه را باطل مى ‏كند؟

همه مراجع: اگر آن را فرو نبرد، اشكال ندارد.[73]

خون لثه‏

40: به جهت بيمارى مربوط به لثه، در روز چندين بار از آن خون مى‏ آيد؛ ولى گاهى بدون توجّه فرو مى ‏رود، آيا روزه باطل مى ‏شود؟

همه مراجع: اگر بدون توجه و اختيار فرو داده شود، روزه صحيح است.[74]

41: گاهى از لثه ‏هايم خون بيرون مى ‏آيد و با آب دهان مخلوط مى ‏گردد؛ آيا اگر آن را فرو ببرم، روزه باطل مى ‏شود؟

همه مراجع (به جز تبريزى، صافى و نورى): اگر خون لثه در آب دهان مستهلك شود، فرو بردن آن روزه را باطل نمى ‏كند.[75]

آيات عظام تبريزى و صافى: اگر خون لثه در آب دهان مستهلك شود، بنا بر احتياط واجب فرو نبرد و بيرون بريزد.[76]

آية اللَّه نورى: فرو بردن آن جايز نيست؛ هرچند در آب دهان مستهلك شود.[77]

غذاى لاى دندان‏

42: كسى كه مى ‏داند يا احتمال مى ‏دهد، در روز غذاى باقى مانده در لاى دندان فرو برده مى‏ شود، آيا لازم است هنگام سحر خلال يا مسواك كند؟

آيات عظام امام، خامنه‏ اى و نورى: اگر در حد احتمال باشد، اشكال ندارد؛ ولى اگر بداند در روز چيزى از آن فرو مى‏ رود، بايد دندان خود را خلال يا مسواك كند و اگر انجام ندهد و چيزى از آن فرو رود، روزه ‏اش باطل مى‏ شود و اگر فرو نرود، بنابر احتياط واجب، بايد قضاى آن را به جا آورد.[78]

آيات عظام بهجت، تبريزى، سيستانى، صافى و فاضل: اگر در حد احتمال باشد، اشكال ندارد؛ ولى اگر بداند در روز چيزى از آن فرو مى ‏رود، بايد دندان خود را خلال يا مسواك كند و اگر انجام ندهد، روزه‏ اش باطل مى‏ شود (هر چند چيزى از آن فرو نرود).[79]

آية اللَّه مكارم: اگر در حد احتمال باشد، اشكال ندارد؛ ولى اگر بداند در روز چيزى از آن فرو مى‏ رود، بنابر احتياط واجب، بايد دندان خود را خلال يا مسواك كند و اگر انجام ندهد و غذا فرو رود، روزه را تمام كند و بعد از ماه رمضان قضا نمايد.[80]

آيةاللَّه وحيد: اگر در حد احتمال باشد، اشكال ندارد؛ ولى اگر مطمئن باشد در روز چيزى از آن فرو مى ‏رود، بايد دندان خود را خلال يا مسواك كند و اگر انجام ندهد و چيزى از آن فرو رود، روزه‏ اش باطل مى‏ شود.[81]

خوردن سهوى‏

43: اگر شخص روزه ‏دار در اثر فراموشى چيزى بخورد، آيا تذكر دادن به او واجب است؟

همه مراجع: خير، تذكر دادن به او واجب نيست.[82]

غرغره كردن‏

44: حكم غرغره كردن براى روزه‏ دار چيست؟

همه مراجع: اگر هنگام غرغره كردن، آب از حلق به پايين برود، روزه باطل مى ‏شود.[83]

جويدن آدامس‏

45: جويدن آدامس و مكيدن كندر براى روزه ‏دار چه حكمى دارد؟

همه مراجع: اشكال دارد.[84]

فرو بردن اخلاط

46: آيا فرو بردن خلط، روزه را باطل مى ‏كند؟

همه مراجع (به جز بهجت و سيستانى): فرو بردن خلط- چنانچه به فضاى دهان نيامده باشد- اشكال ندارد؛ ولى اگر به فضاى دهان برسد، احتياط واجب آن است كه فرو نبرد.[85]

آية اللَّه بهجت: فرو بردن خلط- اگر در حال غير روزه امر عادى باشد و به فضاى دهان نيز نيامده باشد- اشكال ندارد؛ ولى اگر به فضاى دهان برسد، احتياط واجب آن است كه فرو نبرد.[86]

آية اللَّه سيستانى: فرو بردن خلط- چنانچه به فضاى دهان نيامده باشد- اشكال ندارد؛ ولى اگر به فضاى دهان برسد، احتياط مستحب آن است كه فرو نبرد.[87]

تبصره: مرز فضاى دهان و حلق، مخرج حرف (خ) مى‏ باشد.

روزه ‏دار و دندان ‏پزشكى‏

47: پركردن دندان در ماه رمضان، چگونه است؟

همه مراجع: پر كردن يا جرم ‏گيرى و كشيدن دندان در ماه رمضان، براى پزشكان جايز است و براى شخص روزه ‏دار زمانى جايز است كه مطمئن باشد، خون يا آبى كه به وسيله دستگاه وارد فضاى دهان مى‏ شود، فرو نخواهد رفت.[88]

مسواك كردن‏

48: آيا مسواك كردن با خمير دندان، در حال روزه اشكال دارد؟

همه مراجع: خير، اشكال ندارد؛ ولى بايد از فرو رفتن آب دهان جلوگيرى شود.[89]

نخ دندان‏

49: حكم استفاده از نخ دندان- كه فلورايد و طعم نعنا دارد- در حال روزه چيست؟

همه مراجع: اگر آب دهان را فرو نبرد، اشكال ندارد.[90]

 داروى چشمى‏

50: آيا ريختن دارو به چشم (مانند قطره چشمى)، روزه را باطل مى ‏كند؟

همه مراجع: اگر دارو به حلق نرسد و يا به حلق برسد ولى فرو نبرد، روزه‏ اش باطل نمى‏ شود.[91]

تبصره: به طور كلى ريختن دارو به چشم در صورتى كه مزه يا بوى آن به حلق برسد، كراهت دارد.

تزريق آمپول‏

51: حكم تزريق آمپول در حال روزه ماه رمضان چيست؟

آيات عظام امام، بهجت و خامنه‏اى: اگر آمپول جنبه غذايى و تقويتى دارد، بنابر احتياط واجب، بايد از تزريق آن خوددارى كرد؛ ولى اگر جنبه دوايى دارد و يا عضو را بى ‏حس مى‏ كند، تزريق آن اشكال ندارد.[92]

آيات عظام تبريزى، سيستانى، صافى، نورى و وحيد: تزريق آمپول، روزه را باطل نمى ‏كند؛ خواه جنبه غذايى و تقويتى داشته باشد، يا جنبه دوايى و مانند آن.[93]

آية اللَّه فاضل: اگر آمپول جنبه‏ غذايى و تقويتى ‏داشته ‏باشد، بايد از تزريق آن خوددارى كرد؛ ولى اگر جنبه دوايى دارد و يا عضو را بى‏ حس مى‏ كند، تزريق آن اشكال ندارد.[94]

آية اللَّه مكارم: تمام انواع آمپول ‏هاى دارويى يا تقويتى كه به صورت عضلانى تزريق مى ‏شوند براى افراد روزه‏ دار اشكال ندارد ولى تزريق آمپول‏ هاى وريدى جايز نيست.[95]

تزريق سرم‏

52: حكم تزريق سرم در حال روزه ماه رمضان چيست؟

آيات عظام امام، تبريزى، خامنه ‏اى و وحيد: بنابر احتياط واجب، بايد از تزريق سرم خوددارى كند؛ خواه جنبه غذايى و تقويتى داشته باشد، يا جنبه دوايى و مانند آن.[96]

آية اللَّه بهجت: تزريق سرم روزه را باطل مى ‏كند.[97]

آيات عظام سيستانى، صافى و نورى: تزريق سرم روزه را باطل نمى ‏كند؛ خواه جنبه غذايى و تقويتى داشته باشد، يا جنبه دوايى و مانند آن.[98]

آية اللَّه فاضل: اگر سرم جنبه غذايى و تقويتى داشته باشد، بايد از تزريق آن خوددارى كرد؛ ولى اگر جنبه دوايى و مانند آن داشته باشد، تزريق آن اشكال ندارد.[99]

آيةاللَّه مكارم: تزريق سرم‏ هاى وريدى براى روزه‏دار جايز نيست.[100]

اهداى خون‏

53: اهداى خون از سوى فرد روزه دار، چه حكمى دارد؟

همه مراجع: اگر باعث ضعف شود، خون گرفتن مكروه است.[101]

دود وسيله نقليه‏

54: گاهى انسان روزه‏ دار در كنار وسيله نقليه، قرار مى ‏گيرد و دود آن به حلق او مى ‏رسد؛ آيا روزه‏ اش باطل مى‏ شود؟

همه مراجع: اگر با اين اعتقاد كه دود غليظ به حلقش نمى ‏رسد، در كنار وسيله نقليه بايستد و به طور اتفاقى دود به حلق او برسد، روزه ‏اش صحيح است.[102]

دود و بخار

55: تنفس بخار آب در حمام، براى روزه ‏دار چه حكمى دارد؟

همه مراجع: بخار آب حمام، روزه را باطل نمى ‏كند [مگر آنكه در فضاى دهان به صورت آب در آيد]. [103]

دستگاه بخور

56: آيا استفاده از دستگاه بخور، جهت معالجه روزه را باطل مى ‏كند؟

آيات عظام امام، خامنه‏ اى و نورى: صرف بخار غليظ روزه را باطل نمى ‏كند [مگر آنكه در فضاى دهان به صورت آب در آيد].[104]

آية اللَّه بهجت: اگر به صورت بخار غليظ باشد، بايد آن را به حلق نرساند و اگر بخارها در فضاى دهان به صورت آب جمع شود، نبايد فرو دهد.[105]

آيات عظام تبريزى، سيستانى، صافى، فاضل، مكارم و وحيد: اگر به صورت بخار غليط باشد بنا بر احتياط واجب بايد آن را به حلق نرساند.[106]

تبصره: طبق فتواى همه مراجع تقليد، اگر بخارها در فضاى دهان به صورت آب جمع شود، نبايد فرو دهد.

كشيدن سيگار

57: حكم كشيدن سيگار و تنباكو در حال روزه چيست؟

همه مراجع: احتياط واجب آن است كه روزه ‏دار، از دود سيگار و تنباكو خوددارى كند.[107]

تهوع روزه ‏دار

58: اگر روزه‏ دار به جهت حالت تهوع، قى كند؛ روزه ‏اش چه حكمى دارد؟

همه مراجع: اگر بى اختيار باشد، اشكال ندارد؛ ولى اگر از روى عمد باشد، روزه را باطل مى ‏كند.[108]

عطر و شامپو

59: آيا استفاده از، شامپو، كرم ويتامينه و رژلب در ماه مبارك رمضان مجاز است؟

همه مراجع: هيچ يك از موارد ذكر شده، روزه را باطل نمى ‏كند؛ مگر آنكه رژ لب، وارد دهان شده و فرو داده شود.[109]

60: استعمال عطر براى روزه ‏دار، در ماه رمضان چه حكمى دارد؟

همه مراجع: استعمال عطر براى روزه‏ دار مستحب است؛ ولى بو كردن گياهان معطّر مكروه است.[110]

فرو بردن سر در آب‏

61: شستن سر در زير شير آب در حال روزه، چه حكمى دارد؟

همه مراجع: شستن سر زير شير آب روزه را باطل نمى ‏كند.[111]

62: آيا شنا كردن و فرو بردن سر زير آب روزه را باطل مى ‏كند؟

همه مراجع (به جز بهجت، سيستانى و وحيد): صرف شنا كردن روزه را باطل نمى ‏كند ولى فرو بردن سر زير آب، بنا براحتياط واجب روزه را باطل مى‏ سازد.[112]

آيات عظام بهجت و وحيد: صرف شنا كردن روزه را باطل نمى‏ كند ولى فرو بردن سر زير آب، روزه را باطل مى‏سازد.[113]

آية اللَّه سيستانى: به طور كلى فرو بردن سر زير آب، روزه را باطل نمى ‏سازد؛ ولى كراهت شديد دارد.[114]

روزه غواصان‏

63: اگر كسى با به سر گذاشتن كلاه مخصوص (مانند غواص‏ ها) در آب فرو رود، روزه ‏اش چه حكمى دارد؟

همه مراجع (به‏جز سيستانى): اگر سر در محفظه ‏اى قرار گيرد، روزه‏اش باطل نمى‏ شود.[115]

آيةاللَّه سيستانى: به طور كلى فرو بردن سر زير آب، روزه را باطل نمى‏سازد.[116]

جنابت‏

64: كسى كه شب ماه رمضان جنب شده و مى ‏داند كه اگر بخوابد، بعد از اذان صبح بيدار مى‏ شود، تكليف او چيست؟

همه مراجع (به جز مكارم): اين شخص بايد پيش از خواب غسل كند و اگر بدون غسل بخوابد و بعد از اذان صبح بيدار شود، روزه ‏اش باطل است و بايد علاوه بر قضاى آن، كفّاره هم بدهد.[117]

آية اللَّه مكارم: اگر بدون غسل بخوابد و بعد از اذان صبح بيدار شود، روزه‏ اش اشكال دارد و بنابر احتياط واجب، بعد از ماه رمضان، آن را قضا كند و كفّاره هم بدهد.[118]

65: در ماه رمضان بعد از اذان صبح، با حالت احتلام بيدار شدم؛ ولى مى‏ دانم پيش از اذان محتلم شده‏ ام، تكليفم چيست؟

همه مراجع: روزه صحيح است.[119]

جنابت قبل اذان‏

66: شخص جنب كه در ماه رمضان قبل از اذان صبح، به آب دسترسى ندارد، وظيفه ‏اش چيست؟

همه مراجع: اگر تا پيش از اذان صبح به آب دسترسى ندارد، تيمّم بدل از غسل كند و روزه او صحيح است. بعد از اذان در صورت دسترسى به آب، براى نماز صبح غسل كند و در غير اين صورت، با همان تيمم نماز صبح خود را بخواند.[120]

67: شخصى در ماه رمضان پيش از اذان صبح محتلم شده و اگر بخواهد غسل كند، وقت براى خوردن سحرى باقى نمى‏ماند؛ تكليف او چيست؟

همه مراجع: اگر مى‏ تواند بدون خوردن سحرى روزه بگيرد، بايد غسل كند و اگر بدون آن نمى ‏تواند روزه بگيرد و خوف ضرر دارد، سحرى بخورد و پيش از اذان تيمم كند.[121]

68: كسى كه در تنگى وقت، قبل از اذان صبح در شب ‏هاى ماه رمضان، به جهت جنابت تيمم كند؛ آيا مى‏ تواند با آن نماز بخواند، يا بايد غسل به جا آورد؟

آيات عظام امام، خامنه ‏اى و نورى: بنابر احتياط واجب، بايد براى نماز صبح غسل به جا آورد.[122]

آيات عظام بهجت، تبريزى، سيستانى، صافى، فاضل و وحيد: بايد براى نماز صبح، غسل به جا آورد.[123]

آية اللَّه مكارم: اگر تيمم و عذرش باقى است، با همان تيمم مى‏ تواند نماز صبح بخواند.[124]

69: اگر در ماه رمضان، با اعتقاد به اينكه براى غسل جنابت وقت دارد، مشغول به غسل شود و وسط غسل بفهمد مقدارى از غسل با اذان صبح همراه شده است، حكم روزه او چيست؟

همه مراجع: روزه او صحيح است.[125]

70: كسى كه پيش از اذان صبح، با حالت احتلام از خواب بيدار مى ‏شود، آيا مى‏ تواند تا نزديك اذان، غسل نكند و تيمم كند؟

بايد پيش از اذان صبح، تيمم كند و روزه او صحيح است.[126]

احتلام روزه‏ دار

71: جوانى كه عادتش اين است كه اگر در روز بخوابد، محتلم مى ‏شود؛ آيا در ماه رمضان مى ‏تواند در روز بخوابد؟

همه مراجع: آرى، مى ‏تواند در روز بخوابد؛ هر چند بداند در خواب محتلم مى ‏شود و روزه او صحيح است.[127]

72: اگر شخصى بعد از نماز صبح، محتلم شود و تا غروب غسل نكند؛ آيا اشكالى به روزه او وارد مى ‏شود؟

همه مراجع: خير، لازم نيست فورى غسل كند و روزه او صحيح است؛ ولى براى نماز بايد غسل كند.[128]

جنابت و روزه قضا

73: شخصى مى‏ خواهد روزه قضاى ماه رمضان را بگيرد، بعد از اذان صبح بيدار مى‏ شود و خود را محتلم مى ‏يابد؛ آيا مى ‏تواند آن روز را روزه بگيرد؟

آيات عظام امام، خامنه‏اى و نورى: اگر بعد از اذان صبح محتلم شده باشد، مى ‏تواند روزه بگيرد؛ ولى اگر پيش از اذان صبح محتلم شده، نمى‏ تواند آن روز را روزه بگيرد.[129]

آية اللَّه بهجت: روزه آن روز باطل مى‏ شود.[130]

آيات عظام تبريزى، سيستانى و وحيد: مى‏ تواند آن روز را روزه بگيرد.[131]

آيات عظام صافى و فاضل: اگر وقت قضاى روزه تنگ نيست، بايد روز ديگرى را روزه بگيرد؛ ولى اگر وقت تنگ است- به عنوان مثال پنج روز قضا به ذمه دارد و پنج روز هم بيشتر به ماه رمضان باقى نمانده است- بنابر احتياط واجب، بايد آن روز را روزه بگيرد و بعد از رمضان هم قضا كند و اگر وقت تنگ نيست، روزه‏ اش باطل است و بايد روز ديگرى را روزه بگيرد.[132]

آية اللَّه مكارم: اگر وقت قضاى روزه تنگ نيست، بنابر احتياط واجب بايد روز ديگرى را روزه بگيرد؛ ولى اگر وقت تنگ است- به عنوان مثال پنج روز قضا به ذمه دارد و پنج روز هم بيشتر به ماه رمضان باقى نمانده- همان روز را روزه بگيرد و روزه صحيح است.[133]

ندانستن جنابت‏

74: چندين سال با حال جنابت، روزه گرفتم و نماز خواندم؛ در حالى كه نمى‏ دانستم جنب بايد غسل كند، تكليف من چيست؟

آيات عظام امام، بهجت، تبريزى، خامنه ‏اى و وحيد: نماز و روزه ‏هايى را كه در حال جنابت انجام داده‏ ايد، بايد قضا كنيد.[134]

آيات عظام سيستانى، صافى و فاضل: اگر در ياد گرفتن مسائل كوتاهى نكرده ‏ايد، روزه ‏ها صحيح است و قضا ندارد؛ ولى نمازهايى را كه در حال جنابت خوانده‏ ايد، در هر حال بايد قضا كنيد.[135]

آية اللَّه مكارم: روزه‏ هايى را كه در حال جنابت انجام داده ‏ايد، بنا بر احتياط واجب قضا كنيد و نمازهايى را كه در اين حالت خوانده ‏ايد قضا نماييد.[136]

آية اللَّه نورى: روزه ‏ها صحيح است و قضا ندارد؛ ولى نمازهايى را كه در حال جنابت خوانده ‏ايد، بايد قضا كنيد.[137]

 تبصره1: طهارت نسبت به نماز شرط واقعى است؛ از اين رو اگر از روى ناآگاهى بدون طهارت نماز بخواند، نمازش باطل است.

تبصره2: در هر حال روزه ‏هايى كه با اين حالت گرفته شده است كفاره ندارد.

فراموشى غسل جنابت‏

75: اگر در ماه رمضان، غسل جنابت را فراموش كنيم و پس از چند روز يادمان بيايد، چه تكليفى داريم؟

همه مراجع: بايد نمازها و روزه آن چند روز را قضا كنيد؛ ولى كفّاره ندارد.[138]

76: كسى كه مدتى روزه گرفته و نماز خوانده است و بعد بفهمد جنب بوده، تكليف او چيست؟

همه مراجع: اگر متوجه اصل جنابت نبوده، روزه‏ هاى او صحيح است؛ ولى بايد نمازها را قضا كند.[139]

77: اگر كسى در شب جنب شود؛ ولى غسل را فراموش كند، تا اينكه در روز متوجه شود؛ آيا در اين صورت نيز روزه‏اش باطل است؟

همه مراجع: آرى، در اين فرض نيز روزه باطل مى‏ شود.[140]

 تبصره: هر چند روزه شخص باطل است؛ ولى بايد تا غروب از خوردن و آشاميدن و مانند آن امساك كند.

تأخير غسل جنابت‏

78: اگر كسى در شب ماه رمضان، جُنُب شود و تا نزديك اذان صبح، غسل را به تأخير اندازد و سپس تيمم كند، آيا روزه او صحيح است؟

همه مراجع (به جز صافى و وحيد): در اين فرض (هر چند تأخير غسل، گناه است)؛ ولى چنانچه قبل از اذان صبح تيمم كند، روزه او صحيح است.[141]

آيات عظام صافى و وحيد: در اين فرض (هر چند تأخير غسل، گناه است)؛ بنابر احتياط واجب تيمم كند و روزه بگيرد و قضاى آن را نيز به جا آورد.[142]

بطلان غسل روزه ‏دار

79. كسى كه نمى ‏دانسته شستن كف پا در غسل لازم است، مدتى به اين ترتيب غسل مى ‏كرده؛ نسبت به نماز و روزه‏ هاى گذشته چه تكليفى دارد؟

همه مراجع: اگر مى ‏داند كه آب به كف پا نمى ‏رسيده، بايد نمازهايى را كه خوانده، قضا كند؛ ولى روزه‏ ها قضا ندارد.[143]

80: مدتى غسل‏ هاى خود را نادرست انجام مى‏ دادم و با آن روزه مى ‏گرفتم و نماز مى ‏خواندم، آيا بايد روزه ‏ها و نمازها را قضا كنم؟

همه مراجع: روزه‏ ها قضا ندارد؛ ولى نمازها را بايد قضا كنيد.[144]

استمنا

81: استمنا چيست؟

همه مراجع: استمنا آن است كه انسان با خود يا ديگرى كارى كند كه از او، منى بيرون آيد. اين عمل حرام است و در صورت خروج منى، غسل جنابت بر او واجب مى‏شود.[145]

استمناى روزه ‏دار

82: اگر كسى به عمد روزه خود را در ماه مبارك رمضان، به وسيله استمنا باطل كند، چه حكمى دارد؟

همه مراجع (به جز خامنه ‏اى، سيستانى و صافى): علاوه بر قضا، بنابر احتياط واجب، بايد «كفاره جمع» (60 روز روزه و اطعام 60 فقير) بپردازد.[146]

آية اللَّه صافى: علاوه بر قضا، بايد كفاره جمع (60 روز روزه و اطعام 60 فقير) بپردازد.[147]

آيات عظام خامنه‏ اى و سيستانى: علاوه بر قضا، كفّاره دارد و بنابر احتياط مستحب، كفاره جمع (60 روز روزه و اطعام 60 فقير) بپردازد.[148]

83: كسى كه به حرمت استمنا در ماه رمضان آگاهى داشته؛ ولى نمى‏ دانسته روزه را باطل مى ‏كند، تكليف او چيست؟

همه مراجع (به جز سيستانى، خامنه ‏اى و مكارم): در فرض ياد شده، بايد روزه‏ هايى كه در آن استمنا كرده، قضا كند و كفّاره هم بدهد.[149]

آية اللَّه سيستانى: پرداخت كفّاره واجب نيست و اگر جهل به حدى باشد كه احتمال باطل شدن روزه را نمى‏ داده است، قضاى روزه‏ ها نيز واجب نيست.[150]

آية اللَّه خامنه‏ اى: در فرض ياد شده، تنها قضاى روزه‏ ها واجب است.[151]

آيةا للَّه مكارم: در فرض ياد شده، بنابر احتياط واجب روزه‏ هايى كه در آن استمنا كرده، قضا كند و كفّاره هم بدهد.[152]

خودارضايى‏

84: كسى كه بدون قصد بيرون آمدن منى در ماه رمضان، با خودش بازى كند و ناخود آگاه منى از او خارج شود؛ آيا روزه ‏اش باطل مى‏ شود؟

همه مراجع: اگر احتمال مى‏ داده كه با اين كار منى از او بيرون مى‏ آيد، روزه‏ اش باطل مى‏ شود.[153]

استمنا هنگام بلوغ‏

85: در جوانى گاهى در ماه رمضان استمنا مى ‏كردم؛ ولى به هيچ وجه از حرمت آن آگاهى نداشتم و نيز نمى ‏دانستم كه روزه را باطل مى ‏كند، تكليف من چيست؟

آيات عظام امام، صافى و نورى: اگر جهل به حدى باشد كه احتمال باطل شدن روزه را نمى‏ داده‏ايد، كفّاره واجب نيست؛ ولى بنابر احتياط واجب، بايد روزه‏ هايى را كه در آنها استمنا كرده‏ايد، قضا كنيد.[154]

آيات عظام بهجت، خامنه‏ اى و فاضل: اگر جهل به حدى باشد كه احتمال باطل شدن روزه را نمى‏ داده‏ايد، كفّاره واجب نيست؛ ولى بايد روزه ‏هايى را كه در آنها استمنا كرده ‏ايد، قضا كنيد.[155]

آيات عظام تبريزى و وحيد: بايد روزه ‏هايى را كه در آنها استمنا كرده ‏ايد، قضا كنيد؛ ولى كفّاره واجب نيست.[156]

آية اللَّه سيستانى: پرداخت كفّاره واجب نيست و اگر جهل به حدى باشد كه احتمال باطل شدن روزه را نمى‏ داده‏ايد، قضاى روزه‏ ها نيز واجب نيست.[157]

 آية اللَّه مكارم: بنابر احتياط واجب بايد روزه‏ هايى را كه در آنها استمنا كرده ‏ايد، قضا كنيد؛ ولى كفّاره واجب نيست.[158]

86: اگر با قصد خروج منى، خودارضايى كند؛ در صورتى كه به حد خروج منى نرسد، آيا روزه را باطل مى‏كند؟

آيات عظام امام، خامنه‏ اى و فاضل: خير، روزه ‏اش باطل نمى ‏شود.[159]

آيات عظام بهجت، صافى، مكارم و نورى: اگر به قصد بيرون آمدن منى، خود ارضايى كند، روزه ‏اش باطل مى‏ شود؛ هر چند منى از او بيرون نيايد.[160]

آيةاللَّه تبريزى: اگر به قصد بيرون آمدن منى، خود ارضايى كند- هر چند منى از او بيرون نيايد- بايد روزه را تمام كند و بعد از ماه رمضان قضا نمايد.[161]

آيات عظام سيستانى و وحيد: اگر به قصد بيرون آمدن منى خود ارضايى كند- هر چند منى از او بيرون نيايد- بنابراحتياط واجب، روزه را تمام كند و بعد از ماه رمضان قضا نمايد.[162]

فكر شهوانى‏

87: اگر در ماه رمضان، فكر و خيال شهوانى باعث حركت منى شود؛ ولى از بيرون آمدن آن جلوگيرى گردد، روزه باطل است؟

همه مراجع (به جز امام، خامنه ‏اى و فاضل): اگر با اين كار قصد بيرون آمدن منى را نداشته باشد، روزه باطل نمى ‏شود.[163]

آيات عظام امام، خامنه ‏اى و فاضل: تا هنگامى كه منى از او خارج نشود، روزه باطل نمى ‏شود.[164]

نگاه به نامحرم‏

88: اگر روزه‏ دار به نامحرم نگاه كند، آيا روزه ‏اش باطل مى‏ شود؟

همه مراجع: خير، روزه ‏اش صحيح است.[165]

تبصره: اين عمل از ثواب و ارزش روزه مى ‏كاهد؛ از اين رو بايسته است چشم، گوش، زبان، قلب و همه اعضا، از ارتكاب خلاف و گناه حفظ شوند.

فيلم مبتذل‏

89: حكم مشاهده فيلم ‏هاى مبتذل در ماه رمضان چيست؟ آيا روزه را باطل مى ‏كند؟

همه مراجع: نگاه به فيلم ‏هاى مبتذل و شهوت برانگيز، حرام است؛ خواه در ماه رمضان باشد يا غير آن و اگر احتمال مى ‏دهد با نگاه به اين نوع فيلم‏ ها، منى از او خارج مى ‏شود- چنانچه منى بيرون بيايد- روزه‏ اش باطل است.[166]

ملاعبه با همسر

90: ترشّحات معمولى كه از بانوان روزه‏ دار، هنگام ملاعبه با همسرشان خارج مى ‏شود، چه حكمى دارد؟ آيا روزه‏ شان باطل مى‏ شود؟

همه مراجع: ترشّحات مزبور پاك است و روزه را باطل نمى ‏كند.[167]

91: آيا ملاعبه با همسر در ماه رمضان جايز است؟

همه مراجع: اگر بدون قصد بيرون آمدن منى، با همسر خود ملاعبه كند- چنانچه اطمينان دارد منى از او خارج نمى ‏شود- اشكال ندارد و روزه هر دو صحيح است؛ هر چند اتفاقاً از او منى بيرون آيد.[168]

روابط زناشويى‏

92: مردى كه نمى ‏تواند روزه بگيرد، آيا مى‏ تواند با همسر روزه‏ دار خود نزديكى كند؟

همه مراجع: خير، جايز نيست.[169]

93. آيا در حال روزه نزديكى از پشت با همسر، روزه را باطل مى ‏كند؟

همه مراجع (به جز مكارم): آرى، روزه را باطل مى ‏كند.[170]

آية اللَّه مكارم: بنابر احتياط واجب روزه را باطل مى‏ كند.[171]

94: اگر زن و شوهر در حال روزه نزديكى كنند- در حالى كه نمى ‏دانند اين كار روزه را باطل مى‏ كند- تكليف چيست؟

آيات عظام امام، صافى و نورى: اگر جهل به حدى باشد كه احتمال باطل شدن روزه را نمى ‏دادند، كفّاره واجب نيست؛ ولى بنابر احتياط واجب، بايد روزه‏ ها را قضا كنند.[172]

آيات عظام بهجت، خامنه ‏اى و فاضل: اگر جهل به حدى باشد كه احتمال باطل شدن روزه را نمى‏ دادند، كفّاره واجب نيست؛ ولى بايد روزه‏ها را قضا كنند.[173]

آيات عظام تبريزى، سيستانى و وحيد: بايد روزه ‏ها را قضا كنند؛ ولى كفّاره واجب نيست.[174]

آية اللَّه مكارم: بنابر احتياط واجب، بايد روزه ‏ها را قضا كنند؛ ولى كفّاره واجب نيست.[175]

ماه عسل‏

95: دختر و پسرى كه تازه عروسى كرده و در ماه رمضان براى ماه عسل مسافرت مى‏ كنند؛ آيا نزديكى آنان در روز حرام است؟

همه مراجع: اگر قصد ماندن ده روز نكنند، آميزش در ماه رمضان حرام نيست؛ ولى كراهت دارد.[176]

معاينه زن‏

96: آيا معاينه زن حامله در حال روزه، توسط پزشك زنان- كه ناچار بايد دست را داخل رحم كند- روزه را باطل مى ‏كند؟

همه مراجع: خير، روزه را باطل نمى ‏كند.[177]

دروغ‏

97: چه نوع دروغى روزه را باطل مى ‏كند؟

همه مراجع (به جز بهجت، سيستانى و مكارم): دروغ بستن به خدا، پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله، امامان و بنابر احتياط واجب پيامبران، جانشينان آنان و حضرت زهرا عليها السلام.

آية اللَّه بهجت: دروغ بستن به خدا، پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله، امامان، پيامبران، جانشينان آنان و حضرت زهرا عليها السلام.

آية اللَّه سيستانى: بنابر احتياط واجب، دروغ بستن به خدا، پيامبر اسلام و امامان عليهم السلام.

آية اللَّه مكارم: بنابر احتياط واجب، دروغ بستن به خدا، پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله، امامان، پيامبران، جانشينان آنان و حضرت زهرا عليها السلام.

98: اگر كسى با كتابت، دروغى را به نبى اكرم صلى الله عليه و آله يا امامان عليهم السلام نسبت بدهد، آيا روزه ‏اش باطل مى ‏شود؟

همه مراجع: آرى، روزه ‏اش باطل مى ‏شود؛ هر چند با نوشتار باشد.[178]

غلط خواندن قرآن‏

99: اگر در ماه رمضان آيه قرآن يا حديث را به طور سهوى غلط بخواند، تكليف روزه ‏اش چيست؟

همه مراجع: روزه‏ اش باطل نمى ‏شود؛ ولى سعى كند قرآن يا حديث را درست بخواند.[179]

روزه خوارى مجاز

روزه بيمار

100: اگر گرفتن روزه باعث شود بيمارى ديرتر بهبود يابد، تكليف چيست؟

همه مراجع: نبايد روزه بگيرد.[180]

101: اگر بيمار با اعتقاد به اينكه روزه برايش ضرر دارد، روزه بگيرد؛ حكم چيست؟

همه مراجع: اگر روزه بگيرد، صحيح نيست و بايد پس از ماه رمضان آن را قضا كند.[181]

102: كسى كه مى‏ داند يا احتمال قوى مى ‏دهد كه اگر روزه بگيرد، به زخم معده يا سنگ مثانه دچار مى ‏شود؛ آيا روزه بر او واجب است؟

همه مراجع: اگر احتمال عقلايى مى‏ دهد، روزه بر او واجب نيست.[182]

روزه بيمار كليوى‏

103: كسى كه ناراحتى كليه دارد و بايد براى جلوگيرى از آن در طول روز، چندين بار از آب و مايعات استفاده كند، حكم روزه او چه مى ‏شود؟

همه مراجع: اگر براى جلوگيرى از بيمارى كليه، نياز به نوشيدن آب يا ساير مايعات در طول روز باشد، روزه گرفتن بر او واجب نيست.[183]

روزه بيمار آسمى‏

104: كسى كه به نفس تنگى شديد مبتلا شده و در روز بايد از اسپرى استفاده كند، تكليف روزه او چيست؟

آيات عظام امام، فاضل، مكارم و نورى: با توجه به اينكه داروى ياد شده، خوردن و آشاميدن بر آن صدق نمى‏ كند، روزه را باطل نمى ‏كند.[184]

آية اللَّه بهجت: اگر به صورت گاز رقيق باشد، اشكال ندارد و روزه صحيح است.[185]

آيات عظام تبريزى و وحيد: اگر قبل از رسيدن به حلق به صورت هوا در بيايد، روزه را باطل نمى‏ كند.[186]

آية اللَّه سيستانى: اگر به صورت مايع به حلق نرسد، اشكال ندارد و روزه صحيح است.[187]

آية اللَّه خامنه ‏اى: اگر دارو به صورت گاز يا پودر وارد حلق شود، بنابر احتياط واجب روزه را باطل مى‏ كند و اگر گرفتن روزه بدون آن، زحمت و مشّقت دارد، استفاده از آن جايز است، و بعد از ماه رمضان، اگر توانست بدون استفاده از اسپرى روزه بگيرد، بنابر احتياط واجب قضا كند.[188]

آية اللَّه صافى: اگر موادى وارد ريه مى ‏شود، روزه اشكال پيدا مى ‏كند و اگر گرفتن روزه بدون استفاده از آن، زحمت و مشّقت دارد و در طول سال بايد از اسپرى استفاده كند، در ماه رمضان روزه بگيرد و بنابر احتياط واجب براى هر روز يك مد طعام هم به فقير بدهد و قضا ندارد.[189]

ضعف چشم‏

105: چشم من ضعيف است و مى ‏ترسم روزه برايم ضرر داشته باشد، تكليف من چيست؟

همه مراجع: اگر خوف ضرر عقلايى باشد، روزه بر شما واجب نيست و اگر تا ماه رمضان سال بعد بيمارى ادامه يافت، قضا هم واجب نيست. تنها براى هر روز 750 گرم گندم، يا جو، يا آرد و … به عنوان كفّاره به فقير بدهيد.[190]

ضعف بدن‏

106: به علت درس خواندن و امتحانات، ضعف و سستى بر من غالب مى ‏شود؛ آيا مى ‏توانم روزه‏ ها را بخورم؟

همه مراجع: اين گونه ضعف و سستى‏ها تا حدودى لازمه روزه است و براى نوع افراد پيش مى ‏آيد و به جهت آن نمى ‏توان روزه را خورد؛ ولى اگر ضعف به حدى برسد كه تحمل آن بسيار سخت و مشكل باشد، خوردن آن اشكال ندارد.[191]

 تبصره: انسان مى ‏تواند در اين شرايط به مسافرت برود (حداقل 5/22 كيلومتر) و روزه خود را بخورد و به وطن برگردد. در اين صورت لازم نيست تا مغرب از خوردن و آشاميدن خوددارى كند و بعد از ماه رمضان، قضاى آن را به جا آورد و كفّاره هم ندارد.

خوردن دارو

107: بيمارى كه در طول روز تنها به خوردن چند قرص نياز دارد، در حالى كه گرفتن روزه برايش ضرر ندارد؛ آيا خوردن تنها چند قرص روزه را باطل مى ‏كند؟

همه مراجع: آرى، روزه او باطل مى ‏شود.[192]

معيار ضرر در روزه‏

108: آيا احتمال ضرر، مجوز ترك روزه مى ‏شود، يا اطمينان به ضرر لازم است؟ ميزان در مقدار ضرر چيست؟

همه مراجع (به جز تبريزى، سيستانى و وحيد): آنچه كه باعث افطار روزه مى ‏شود، خوف ضررى است كه منشأ عقلايى داشته باشد و ميزان در مقدار آن، عرف عقلا است؛ به گونه ‏اى كه اثر مترتب بر روزه را ضرر بدانند.[193]

آيات عظام تبريزى، سيستانى و وحيد: آنچه كه باعث افطار روزه مى‏ شود، خوف ضررى است كه منشأ عقلايى داشته باشد و مقدار ضرر، بايد قابل توجه باشد.[194]

نظر پزشك‏

109: ملاك در ضرر، تشخيص پزشك است يا تشخيص خود شخص؟

همه مراجع: تشخيص خود بيمار ملاك است. همين اندازه كه ترس نسبت به ضرر عقلايى باشد، كافى است. خوف ضرر گاهى از قول متخصص و زمانى از تجربه مريض ‏هاى مشابه و گاهى از تجربه خود انسان، به دست مى‏ آيد.[195]

110: اگر انسان شك داشته باشد كه روزه برايش ضرر دارد يا نه؛ ولى پزشك او را از گرفتن روزه منع مى‏ كند، تكليف چيست؟

آيات عظام امام، خامنه ‏اى، صافى، فاضل و نورى: اگر از گفته پزشك براى او ترس پيدا شود و احتمال عقلايى بدهد كه روزه برايش ضرر دارد، نبايد روزه بگيرد.[196]

آيات عظام تبريزى و وحيد: در فرض ياد شده اگر پزشك، متخصص و مورد اعتماد باشد، بايد به گفته ‏اش عمل كند.[197]

آيات عظام بهجت و سيستانى: اگر از گفته پزشك براى او ترس پيدا شود و احتمال عقلايى بدهد كه روزه برايش ضرر دارد، مى ‏تواند روزه نگيرد.[198]

آية اللَّه مكارم: اگر از گفته پزشك براى او ترس پيدا شود و احتمال عقلايى بدهد كه روزه برايش ضرر دارد، نبايد روزه بگيرد، و اگر با تجربه خودش در يافته كه ضرر ندارد، بايد روزه بگيرد. در صورت شك، مى ‏تواند يكى دو روز را تجربه كند و بعد طبق دستور بالا عمل نمايد.[199]

زن باردار

111: زن باردارى كه نتوانسته روزه بگيرد، تكليفش چيست؟

آيات عظام امام، خامنه‏ اى و نورى: اگر روزه براى جنين ضرر داشته است، بايد براى هر روز يك مد طعام به فقير بدهد و اگر براى خودش ضرر داشته، بنابر احتياط واجب بايد براى هر روز يك مد طعام به فقير بدهد و در هر حال روزه‏ ها را بايد قضا كند.[200]

آيات عظام بهجت، سيستانى و فاضل: افزون بر قضاى روزه ‏ها، بايد براى هر روز يك مد طعام به فقير بدهد؛ خواه روزه براى جنين ضرر داشته باشد، يا براى خودش. [201]

آيات عظام تبريزى، مكارم و وحيد: اگر روزه براى جنين ضرر داشته است، بايد براى هر روز يك مد طعام به فقير بدهد و اگر براى خودش ضرر داشته، پرداخت كفّاره واجب نيست و در هر حال روزه‏ها را بايد قضا كند.[202]

آية اللَّه صافى: اگر روزه براى جنين ضرر داشته است، بنابر احتياط واجب بايد براى هر روز يك مد طعام به فقير بدهد و اگر براى خودش ضرر داشته، پرداخت كفّاره واجب نيست و در هر حال روزه‏ ها را بايد قضا كند.[203]

112: روزه گرفتن براى زن باردار- كه نمى ‏داند روزه براى جنين ضرر دارد- چه حكمى دارد؟

همه مراجع: اگر بر اثر روزه، خوف ضرر بر جنين داشته باشد، نبايد روزه بگيرد.[204]

113: زن باردارى كه به جهت حمل و شيردهى نتوانسته روزه ماه رمضان و قضاى آن را تا سال بعد بگيرد؛ آيا تكليف قضا از او ساقط مى ‏شود و حكم مريض را دارد؟

همه مراجع: خير، هر زمان توانايى پيدا كرد، بايد روزه‏ ها را قضا كند و حكم مريض را ندارد.[205]

روزه زن شيرده‏

114: تكليف زنى كه شير مى ‏دهد، چيست؟

آيات عظام امام، خامنه ‏اى و نورى: اگر گرفتن روزه باعث كمى شير او و ناراحتى بچه شود، يا براى خودش ضرر داشته باشد؛ روزه براى او واجب نيست و در صورت اول بايد براى هر روز، يك مد طعام به فقير بدهد و در فرض دوم اين امر احتياط واجب است و در هر حال روزه‏ ها را بايد قضا كند.[206]

آيات عظام بهجت، سيستانى و فاضل: اگر گرفتن روزه باعث كمى شير او و ناراحتى بچه شود، يا براى خودش ضرر داشته باشد؛ روزه براى او واجب نيست و بايد براى هر روز يك مد طعام به فقير بدهد و در هر حال روزه‏ ها را بايد قضا كند.[207]

آيات عظام تبريزى، صافى، مكارم و وحيد: اگر گرفتن روزه باعث كمى شير او و ناراحتى بچه شود، يا براى خودش ضرر داشته باشد؛ روزه براى او واجب نيست و در صورت اول بايد براى هر روز يك مد طعام به فقير بدهد و در هر حال روزه ‏ها را بايد قضا كند.[208]

جلوگيرى از عادت ماهيانه‏

115: اگر در ايام عادت، از قرص يا آمپول جلوگيرى استفاده كند؛ آيا روزه او صحيح است؟

همه مراجع: اگر عادت نشود، روزه صحيح است.[209]

زن حائض‏

116: اگر زن حائض در ماه رمضان، پيش از اذان صبح از حيض پاك شود، تكليف او چيست؟

همه مراجع: اگر براى غسل وقت دارد، بايد غسل كند و اگر وقت تنگ است، بايد تيمّم كند و روزه ‏اش صحيح است. اگر از روى عمد، غسل يا تيمم نكند، روزه ‏اش باطل است و بايد كفّاره بدهد.[210]

117: اگر زن حائض، در ماه رمضان غسل حيض را فراموش كند و بعد از يك يا چند روز متوجه شود، آيا بايد روزه ‏اش را قضا كند؟

همه مراجع (به جز بهجت و مكارم): خير، روزه‏ ها صحيح است و قضا ندارد.[211]

آية اللَّه بهجت: بايد روزه‏ها را قضا كند.[212]

آية اللَّه مكارم: بنابر احتياط واجب، بايد روزه ‏ها را قضا كند.[213]

تبصره: بهتر است در فرض ياد شده، روزه ‏ها را قضا كند.

118: اگر زن روزه ‏دار در روز، خون حيض مشاهده كند، تكليف روزه ‏اش چگونه است؟

همه مراجع: روزه باطل مى ‏شود و بايد بعد از ماه رمضان، قضا كند.[214]

نذر روزه حائض‏

119: خانمى نذر كرده بود كه چند روز اول ماه شعبان را روزه بگيرد؛ ولى در اين چند روز عادت ماهيانه شد؛ تكليف او چيست؟

همه مراجع (به جز مكارم و وحيد): اگر صيغه شرعى خوانده، بايد در ايام عادت ماهيانه روزه نگيرد و در زمان ديگرى، قضاى آن را به جا آورد.[215]

آيات عظام مكارم و وحيد: اگر صيغه شرعى خوانده، بايد در ايام عادت ماهيانه روزه نگيرد و بنابر احتياط واجب، در زمان ديگرى قضاى آن را به جا آورد.[216]

روزه دختر بچه‏ ها

120: دخترى كه به حد بلوغ رسيده، ولى به واسطه ضعف بنيه، نمى ‏تواند روزه بگيرد و قضاى آن را تا دو سه سال به جا آورد، تكليف او چيست؟

همه مراجع (به جز مكارم و تبريزى): اگر گرفتن روزه براى او ضرر دارد، يا تحمل آن برايش زحمت و مشقّت زياد دارد، روزه بر او واجب نيست؛ ولى ترك آن به صرف برخى عذرها، جايز نيست و هر زمان توانست بايد قضاى آن را به جا آورد.[217]

آية اللَّه تبريزى: اگر گرفتن روزه براى او ضرر دارد، يا تحمل آن برايش زحمت و مشقت زياد دارد، روزه واجب نيست و اگر تا ماه رمضان سال بعد، ضعف او برطرف شد، بايد قضاى آن را به جا آورد و اگر نتوانست، بايد براى هر روز يك مد طعام (تقريباً ده سير)، به فقير بدهد و قضاى روزه لازم نيست؛ ولى اگر فديه ممكن نبود، بايد هر زمان كه توانست روزه‏ ها را قضا كند.[218]

آية اللَّه مكارم: در فرض ياد شده، روزه بر او واجب نيست و بايد براى هر روز يك مد طعام بدهد و قضاى اين روزه‏ ها هم بر او واجب نيست.[219]

روزه و بلوغ‏

121: كسى كه نمى ‏داند روزه‏هايى كه در ايام جوانى خورده، قبل از هنگام بلوغ بوده يا نه؛ آيا قضاى آنها واجب است؟

همه مراجع: اگر نمى ‏داند، چيزى بر عهده او نيست.[220]

قضا و كفاره‏

قضاى روزه‏

122: آيا قضاى روزه ماه رمضان و كفّاره آن، بايد پى در پى انجام گيرد؟

همه مراجع: لازم نيست قضاى روزه‏ ها پى در پى باشد؛ ولى در كفّاره- چنانچه گرفتن دو ماه روزه را اختيار كند- بايد يك ماه تمام و يك روز آن را از ماه ديگر پى در پى بگيرد.[221]

تبصره: آية اللَّه مكارم پى در پى بودن كفّاره روزه را احتياط واجب مى‏ داند.

تأخير قضاى روزه‏

123: كسى كه به واسطه بيمارى، نتوانسته روزه‏ هاى ماه رمضان را بگيرد؛ اگر چند سال قضاى آن را به تأخير اندازد، تكليف چيست؟

همه مراجع: اگر بيمارى او در ميان سال خوب شد، بايد روزه‏ ها را قضا كند و اگر به سال بعد انداخت، علاوه بر قضاى روزه، بايد براى هر روز يك مد طعام به فقير بدهد اما اگر بيمارى او تا سال بعد ادامه يافت- به طورى كه نمى‏ توانست قضا كند- فقط بايد براى هر روز، يك مد طعام به فقير بدهد.[222]

فراموشى قضاى روزه‏

124: در ماه رمضان مدتى روزه نگرفته ‏ام، اما تعداد روزه ‏ها را فراموش كرده ‏ام، وظيفه ‏ام چيست؟

همه مراجع: مى‏ توانيد به مقدار حداقل اكتفا كنيد؛ يعنى، هر مقدار از روزه‏ ها را كه مى‏ دانيد كمتر از آن مقدار نبوده، بايد قضا كنيد و بيش از آن لازم ست.[223]

قضاى روزه بيمار

125: كسى كه در قضاى روزه ماه رمضان خود، سهل انگارى كرده و اكنون به جهت بيمارى، نمى‏ تواند آنها را به جا آورد، تكليف چيست؟

همه مراجع (به جز سيستانى): اگر در قضاى روزه‏ ها سهل انگارى كرده و اكنون نمى ‏تواند تا رمضان آينده آنها را به جا آورد، بايد براى هر روز يك مد طعام به فقير بدهد و هر زمان توانايى پيدا كرد، بايد روزه‏ ها را قضا كند.[224]

آية اللَّه سيستانى: اگر در قضاى روزه ‏ها سهل انگارى كرده و اكنون نمى ‏تواند تا رمضان آينده، آنها را به جا آورد، بنابر احتياط واجب براى هر روز يك مد طعام به فقير بدهد و هر زمان توانايى پيدا كرد، بايد روزه ‏ها را قضا كند.[225]

خوردن روزه قضا

126: آيا كسى كه روزه قضا گرفته، مى ‏تواند آن را به جهتى باطل كند؟

همه مراجع: اگر پيش از ظهر باشد، اشكال ندارد؛ ولى خوردن آن بعد از ظهر جايز نيست و اگر چنين كند، بايد كفّاره بدهد و مقدار آن پرداخت ده مد طعام به ده فقير (هر كدام يك مّد) است.[226]

قضاى نماز روزه‏ دار

127: اگر نماز شخص روزه‏ دار قضا شود، آيا روزه ‏اش صحيح است؟

همه مراجع: آرى، روزه ‏اش صحيح است و بايد نمازش را قضا كند.[227]

روزه مافى ‏الذمه‏

128: كسى كه نمى ‏داند قضاى روزه دارد، آيا مى ‏تواند روزه ما فى الذمه بگيرد؟ يعنى نيت كند اگر روزه قضا داشته باشد، آن را به جا آورد؛ و گرنه به عنوان روزه مستحبى حساب شود؟

همه مراجع: آرى، با اين نيت مى‏ تواند روزه بگيرد.[228]

قضاى روزه پدر

129: اگر پدر انسان از روى نافرمانى، روزه ‏هايش را نگرفته باشد و از دنيا برود، تكليف فرزند او چيست؟

امام: اگر پدرش مى ‏توانسته روزه‏ ها را قضا كند، بر پسر بزرگ‏ تر واجب است كه آنها را به جا آورد و يا براى او اجير بگيرد.[229]

آيات‏عظام بهجت، صافى و فاضل: بنابراحتياط واجب بر پسر بزرگ‏ تر واجب‏ است‏كه آنها را به‏جا آورد و يا براى او اجير بگيرد؛ هر چند پدرش نمى ‏توانسته روزه ‏ها را قضا كند.[230]

آية اللَّه تبريزى: اگر پدرش مى ‏توانسته روزه ‏ها را قضا كند، بنابر احتياط واجب بر پسر بزرگ‏ تر- تا جايى كه براى او مشقّت و حرج نداشته باشد- واجب است آنها را به جا آورد و يا براى او اجير بگيرد.[231]

آيات عظام خامنه ‏اى، سيستانى، مكارم و نورى: اگر ترك روزه ‏ها بر اثر نافرمانى بوده است، قضاى آنها بر پسر بزرگتر واجب نيست (البته احتياط مستحب آن است كه قضا كند).[232]

آية اللَّه وحيد: اگر پدرش مى ‏توانسته روزه‏ ها را قضا كند، بنابر احتياط واجب بر پسر بزرگ‏تر واجب است كه آنها را به جا آورد و يا براى او اجير بگيرد.[233]

130: اگر پسر بزرگ ‏تر شك داشته باشد از پدرش روزه قضا مانده يا خير، تكليف او چيست؟

همه مراجع: در فرض ياد شده، چيزى بر پسر بزرگ‏ تر نيست.[234]

131: پدرم چند سال روزه قضا داشت كه نمى ‏دانم آنها را به جا آورده يا نه و در اين مورد وصيتى هم نكرده است؛ تكليف پسر ارشد خانواده چيست؟

همه مراجع (به جز فاضل و مكارم): اگر پسر بزرگ‏ تر يقين دارد كه پدرش روزه قضا داشته است، بنابر احتياط واجب بايد آنها را به جا آورد.[235]

آية اللَّه فاضل: اگر پسر بزرگ‏ تر يقين دارد كه پدرش روزه قضا داشته است، بايد آنها را به جا آورد.[236]

آية اللَّه مكارم: بر پسر بزرگ‏ تر چيزى نيست و بايد حمل بر صحّت كنند و بگويند پدرشان روزه‏ ها را به جا آورده است.[237]

132: اگر پدر از دنيا برود و فرزندان ندانند كه پدرشان روزه قضا داشته يا نه، تكليف چيست؟

همه مراجع: در فرض ياد شده چيزى بر عهده آنان نيست.[238]

133: كسى كه هم خودش روزه قضا دارد و هم روزه پدرش كه از دنيا رفته؛ انجام دادن كدام مقدم است؟

همه مراجع: با توجه به اينكه هر دو واجب است، ترتيبى بين آن دو وجود ندارد.[239]

134: اگر پسر ارشد خانواده بعد از پدر از دنيا برود، آيا روزه ‏هاى پدر بر عهده پسر دوم است؟

همه مراجع: خير، بر ساير پسران تكليفى نيست.[240]

135: اگر پسر بزرگ‏ تر بخواهد براى روزه‏ هاى پدر از دنيا رفته ‏اش، كسى را اجير كند، آيا مى‏ تواند از تركه ميت خرج كند؟

همه مراجع: خير، پسر بزرگ ‏تر بايد خودش روزه‏ هاى پدر را به جا آورد و يا از اموال خود، كسى را اجير كند و حق ندارد از تركه ميت چيزى خرج كند؛ مگر آنكه پدر وصيت كرده باشد.[241]

136: اگر پسر بزرگ ‏تر خانواده روزه ‏هاى پدر را قضا نكند، آيا بر ساير پسران تكليفى هست؟

همه مراجع: خير، بر ساير پسران تكليفى نيست.[242]

دختر و روزه پدر

137: اگر پدر، تنها فرزند دختر داشته باشد، آيا بعد از مرگش قضاى روزه‏ هاى او، بر دختر بزرگ‏ تر واجب است؟

همه مراجع (به جز صافى): خير، واجب نيست.[243]

آية اللَّه صافى: اگر پدر فرزند پسر نداشته باشد، بنابر احتياط واجب بايد از بين اولياى ميت، مردى كه از همه بزرگ‏ تر است، روزه‏ ها را قضا كند و اگر كسى نبود، بر زنى كه از همه بزرگ ‏تر است، واجب مى‏ شود.[244]

قضاى روزه مادر

138: آيا قضاى روزه ‏هاى مادر هم بر پسر بزرگ‏ تر واجب است؟

آيات عظام امام، تبريزى، سيستانى و وحيد: خير، واجب نيست.[245]

آيات عظام بهجت، صافى، فاضل و نورى: بنابر احتياط واجب بايد به جا آورد.[246]

آية اللَّه خامنه‏اى: آرى، واجب است.[247]

آية اللَّه مكارم: اگر از روى نافرمانى نبوده و توانايى بر قضا داشته، بر پسر بزرگ‏ تر واجب است آنها را به جا آورد؛ ولى اگر از روى نافرمانى بوده، واجب نيست.[248]

روزه استيجارى‏

139: كسى كه مقدارى روزه قضايى دارد و نمى‏ تواند آنها را به جا آورد، جايز است در اين مورد كسى را اجير كند؟

همه مراجع: خير، اجير كردن ديگران براى گرفتن روزه، در حال حيات جايز نيست و بايد هر زمان توانايى پيدا كرد، آن را به جا آورد.[249]

140: كسى كه روزه قضا دارد، مى ‏تواند روزه استيجارى بگيرد؟

همه مراجع: آرى، اشكال ندارد.[250]

كفّاره روزه‏

141: آيا كفّاره افطار عمدى روزه، با كفّاره مريض تفاوت دارد؟

همه مراجع: آرى، در دو مورد با هم تفاوت دارد: الف: در مقدار ب: در مصرف.

در كفّاره افطار عمدى روزه، بايد براى هر روز شصت فقير را سير كند (يا به هر كدام يك مد طعام بدهد) و يا دو ماه روزه بگيرد. اما در كفّاره مريض، اگربيمارى تا رمضان آينده ادامه داشته باشد، بايد براى هر روز يك مد طعام به فقير بدهد.

در كفّاره افطار عمدى، اگر به شصت فقير دسترسى دارد، نمى‏ تواند به هر كدام از آنها بيشتر از يك مد طعام بدهد؛ ولى در كفّاره مريض اين امر لازم نيست.[251]

تأخير كفّاره‏

142: كسى كه كفّاره روزه را تا چند سال به تأخير اندازد، آيا چيزى بر مقدار آن افزوده مى ‏شود؟

همه مراجع: خير، چيزى بر آن افزوده نمى ‏شود.[252]

143: كسى كه كفّاره روزه به گردن دارد، آيا مى‏ تواند آن را به تأخير اندازد؟

همه مراجع: آرى، پرداخت كفّاره فورى نيست؛ ولى نبايد در تأخير آن سهل‏ انگارى و كوتاهى كرد.[253]

مصرف كفّاره‏

144: آيا كفّاره روزه را مى ‏توان به واجب النفقه پرداخت؟

همه مراجع: كفّاره روزه را نمى ‏توان به واجب النفقه داد؛ ولى پرداخت آن به خويشاوندان اشكال ندارد.[254]

پول كفّاره‏

145: آيا پول كفّاره را نيز مى ‏توان به فقير داد؟

همه مراجع: دادن پول كفّاره به فقير كفايت نمى ‏كند- خواه كفّاره مريض باشد يا كفّاره افطار عمدى- مگر اينكه اطمينان داشته باشد، فقير به وكالت از او، طعام مى ‏خرد و آن را به عنوان كفّاره قبول مى ‏كند.[255]

بهزيستى و كميته امداد

146: آيا پرداخت پول كفّاره به نهادهايى مانند بهزيستى و كميته امداد، كفايت مى ‏كند؟

همه مراجع: اگر اطمينان دارد كه نهادهاى ياد شده، پول كفّاره را با رعايت شرايط شرعى، به مصرف طعام براى فقيران مى ‏رسانند، كفايت مى ‏كند.[256]

كفّاره و سادات‏

147: آيا غير سيد، مى ‏تواند كفّاره روزه را به سيد بدهد؟

همه مراجع (به جز صافى): آرى، اشكال ندارد؛ ولى بهتر (احتياط مستحب) است، به سيد ندهد.[257]

آية اللَّه صافى: بنابر احتياط واجب، غير سيد نمى‏ تواند كفّاره روزه را به سيد بدهد.[258]

كفّاره و امور فرهنگى‏

148: آيا كفّاره روزه را مى ‏توان در امور فرهنگى، جشن ازدواج و مانند آن صرف كرد؟

همه مراجع: خير، صرف آن در اين امور جايز نيست و بايد با آن فقيران را اطعام كرد.[259]

ناتوانى پرداخت كفّاره‏

149: اگر پرداخت كفّاره روزه براى شخصى كه روزه ‏اش را به طور عمد افطار كرده، ممكن نباشد (يعنى به واسطه بيمارى نمى‏ تواند روزه بگيرد و از نظر مالى هم توانايى ندارد)، تكليفش چيست؟

همه مراجع (به جز تبريزى، خامنه‏اى، صافى و وحيد): هر مقدار كه توانايى دارد، به فقير مّد طعام بدهد و اگر از دادن اين مقدار نيز عاجز است، بايد حداقل با گفتن يك بار «استغفر اللَّه»، استغفار كند.[260]

آيات عظام تبريزى و وحيد: بنابر احتياط واجب، بايد هر مقدار كه توانايى دارد، به فقير مدّ طعام بدهد و استغفار كند و اگر از دادن اين مقدار نيز عاجز است، بايد حداقل با گفتن يك بار «استغفر اللَّه»، استغفار كند.[261]

آية اللَّه خامنه‏ اى: بايد هر مقدار كه توانايى دارد، به فقير مدّ طعام بدهد و بنابر احتياط استغفار نيز بكند و اگر از دادن اين مقدار نيز عاجز است، بايد حداقل به گفتن يك بار «استغفر اللَّه»، استغفار كند.[262]

آية اللَّه صافى: هر مقدار كه توانايى دارد، به فقير مدّ طعام بدهد و استغفار كند و اگر از دادن اين مقدار نيز عاجز است، بايد حداقل با گفتن يك بار «استغفر اللَّه»، استغفار كند.[263]

150: كسى كه اكنون نمى‏ تواند كفّاره افطار عمدى بپردازد، چنانچه در آينده متمكن شد، آيا بايد جبران كند؟

همه مراجع (به جز خامنه ‏اى و مكارم): بنابر احتياط واجب هر وقت متمكن شد، بايد كفّاره را بدهد.[264]

آيات عظام خامنه ‏اى و مكارم: تكليف از او ساقط است و لازم نيست كفّاره بدهد.[265]

كفّاره روزه همسر

151: كفّاره روزه زن بر عهده مرد است يا زن؟

همه مراجع: پرداخت كفّاره روزه زن، بر عهده خودش است.[266]

كفّاره روزه فرزند

152: كسى كه به جهت افطار عمدى روزه، كفّاره برعهده دارد، اما درآمدى ندارد و تحت تكّفل پدر است؛ چه كسى بايد كفّاره‏ اش را بدهد؟

همه مراجع (به جز خامنه‏ اى و مكارم): بنابر احتياط واجب، هر وقت خودش متمكن شد، بايد كفّاره را بدهد و بر عهده پدرش نيست.[267]

آيات عظام خامنه ‏اى و مكارم: تكليف از او ساقط است و لازم نيست، كفّاره بدهد و بر عهده پدرش هم نيست.[268]

روزه ‏خوارى عمدى‏

153: كسى كه از روى عمد، روزه ‏هاى خود را نگرفته، تكليفش چيست؟

همه مراجع: هر مقدار از روزه ‏ها را كه نگرفته، بايد قضا كند و افزون بر آن، براى هر روز نيز بايد كفّاره بدهد؛ يعنى، دو ماه روزه بگيرد، يا شصت فقير را سير كند و يا به هر كدام يك مد (تقريباً ده سير) طعام (گندم يا جو و مانند آن) به آنها بدهد.[269]

154: آيا كسى كه از روى عمد و در ملاء عام، روزه خوارى مى‏ كند، تعزير دارد؟

همه مراجع: افزون بر قضا و كفّاره، تعزير نيز دارد كه مقدار آن، براى بار اول و دوم 25 تازيانه است و به نظر عده‏ اى، اندازه ‏اى براى آن مشخص نشده و با نظر و تشخيص حاكم تعيين مى ‏گردد. اگر بعد از تعزير اول و دوم، براى مرتبه سوم روزه‏ خوارى كند، حكمش قتل است.[270]

روزه‏ خوارى هنگام بلوغ‏

155: روزه‏ هايى كه در اوايل سن تكليف به جا نياورده ‏ام، علاوه بر قضا كفّاره هم دارد؟

همه مراجع: هر مقدار از روزه ‏ها را كه نگرفته‏ ايد، بايد قضا كنيد و افزون بر آن، براى هر روز نيز بايد كفّاره بدهيد؛ يعنى، دو ماه روزه بگيريد يا شصت فقير را سير كنيد و يا به هر كدام يك مد (تقريباً ده سير) طعام (گندم يا جو و مانند آن) به آنها بدهيد.[271]

روزه مستحبى‏

156: آيا مسافر مى ‏تواند روزه مستحبى بگيرد؟

آيات عظام امام، خامنه ‏اى و نورى: خير، گرفتن روزه مستحبى در سفر جايز نيست؛ مگر در مدينه طيبه كه براى بر آورده شدن حاجت، مى ‏تواند سه روز، روزه مستحبى بگيرد و لازم است روز چهار شنبه، پنج شنبه و جمعه را اختيار كند.[272]

آيات عظام بهجت، صافى و فاضل: خير، گرفتن روزه مستحبى در سفر جايز نيست؛ مگر در مدينه طيبه كه براى بر آورده شدن حاجت، مى‏ تواند سه روز، روزه مستحبى بگيرد و بهتر است روز چهار شنبه، پنج شنبه و جمعه را اختيار كند.[273]

آيات عظام تبريزى، سيستانى، مكارم و وحيد: خير، گرفتن روزه مستحبى در سفر جايز نيست؛ مگر در مدينه طيبه كه براى بر آورده شدن حاجت، مى‏ تواند سه روز، روزه مستحبى بگيرد و احتياط واجب آن است كه روز چهارشنبه، پنج‏شنبه و جمعه را اختيار كند.[274]

157: آيا كسى كه روزه قضا دارد، مى ‏تواند روزه مستحبى بگيرد؟

همه مراجع: خير، با داشتن روزه قضا، گرفتن روزه مستحبى جايز نيست.[275]

158: آيا كسى كه كفّاره روزه دارد، مى ‏تواند روزه مستحبى بگيرد؟

آيات عظام امام، تبريزى، خامنه ‏اى و نورى: خير، با داشتن كفّاره روزه، گرفتن روزه مستحبى جايز نيست.[276]

آيات عظام بهجت و سيستانى: آرى، با داشتن كفّاره روزه، گرفتن روزه مستحبى اشكال ندارد.[277]

آيات عظام صافى، فاضل، مكارم و وحيد: بنابر احتياط واجب، با داشتن كفّاره روزه، گرفتن روزه مستحبى جايز نيست.[278]

خوردن روزه مستحبى‏

159: آيا جايز است، روزه مستحبى را باطل كنيم؟

همه مراجع: آرى، اشكال ندارد؛ ولى اگر بعد از ظهر باشد، مكروه است.[279]

160: روزه مستحبى گرفته ‏ام؛ دوستم خوراكى به من تعارف مى ‏كند، وظيفه ‏ام چيست؟

همه مراجع: مستحب است، روزه خود را افطار كنيد.[280]

اجازه شوهر در روزه‏

161: آيا براى گرفتن روزه ‏هاى مستحبى، اجازه شوهر لازم است؟

همه مراجع (به جز بهجت، صافى و مكارم): اگر با حق زناشويى شوهر منافات داشته باشد، بنابر احتياط واجب بايد اجازه بگيرد. اگر شوهر او را از روزه گرفتن باز دارد، بايد اطاعت كند؛ هر چند با حق زناشويى او منافات نداشته باشد.[281]

آيات عظام بهجت و مكارم: بنابر احتياط واجب، بايد از شوهر اجازه بگيرد؛ هر چند با حق زناشويى شوهر منافات نداشته باشد.[282]

آية اللَّه صافى: اگر با حق شوهر منافات داشته باشد، بايد از شوهر اجازه بگيرد و اگر منافات نداشته باشد، بنابر احتياط واجب بايد اجازه بگيرد. اگر شوهر او را از روزه گرفتن باز دارد، بايد اطاعت كند؛ هر چند با حق زناشويى او هم منافات نداشته باشد.[283]

روزه نذرى‏

162: كسى كه قضاى روزه ماه رمضان بدهكار است، آيا مى ‏تواند روزه نذر كند؟

آيات عظام امام، سيستانى، خامنه ‏اى و مكارم: خير، نمى‏ تواند روزه نذر كند.[284]

آيات عظام تبريزى، بهجت، صافى، فاضل، نورى و وحيد: آرى، مى ‏تواند روزه نذر كند.[285]

آية اللَّه فاضل: اگر روز معينى را نذر كند- كه گرفتن قضاى روزه‏ هاى ماه رمضان، قبل از آن ممكن باشد- اشكال ندارد.[286]

163: اگر زن بدون اجازه شوهر نذر كند روزه بگيرد؛ آيا روزه ‏اش صحيح است؟

آيات عظام امام، خامنه ‏اى و نورى: خير، روزه‏اش باطل است.[287]

آية اللَّه بهجت: بنابر احتياط واجب، بدون اجازه شوهر [از نظر وضعى‏] منعقد مى‏ شود.[288]

آيات عظام تبريزى، سيستانى، فاضل، صافى، مكارم و وحيد: اگر با حق زناشويى شوهر منافات داشته باشد، بدون اجازه او باطل است.[289]

روزه مستحبى و جنابت‏

164. آيا انسان جنب، مى ‏تواند بعد از اذان صبح غسل كند و روزه مستحبى بگيرد؟

همه مراجع: روزه مستحبى اشكال ندارد و روزه صحيح است.[290]

دانستنى ‏ها و اصطلاحات احکام روزه

مد و طعام‏

165: منظور از مد و طعام در كفّاره روزه چيست؟

منظور از «طعام»، گندم، آرد، نان، جو، خرما و مانند آن است و «مد» حدود 750 گرم يا ده سير مى‏ باشد.[291]

كفّاره‏

166: كفّاره چيست؟

 «كفّاره» از ماده «كفر» به معناى پوشاندن است و در اصطلاح دينى، عبارت است از: «پرداخت صدقه، قربانى و انجام دادن عمل شرعى و مانند آن به جهت گناهى كه انجام گرفته است». از آنجايى كه آثار گناه را محو مى ‏سازد و آن را از انسان مى ‏پوشاند، «كفّاره» مى‏ نامند. انسان كافر، نيز از آن جهت كه حقايقى از قبيل خدا، قيامت، نبوت و … را انكار كرده و آن را از خود مى ‏پوشاند، كافر ناميده مى ‏شود. كفّاره در همه شريعت‏ ها و اديان، براى اجتناب از پيامدهاى سوء اعمال شرعى، غيراخلاقى و مخالف اصول اجتماعى انجام مى ‏گيرد.

مهم ‏ترين آثار آن، جلب رضايت و فرو نشاندن خشم الهى است. كفّاره چند نوع است: معين، مخير، مرتب، مرتب و مخير و كفّاره جمع. تعريف و موارد هريك از اينها در جاى خود بيان شده است.[292]

كفّاره جمع‏

167: كّفاره جمع چيست؟

 «كفّاره جمع» عبارت است از: «جمع بين آزاد كردن يك بنده و گرفتن دو ماه روزه و اطعام شصت فقير». اين كفّاره در دو مورد تحقق مى ‏يابد: يكى اينكه انسان روزه خود را با چيز حرام باطل كند و ديگر اينكه شخص مسلمانى را بى‏ گناه و از روى عمد به قتل برساند.[293]

تبصره: با توجه به اينكه در عصر حاضر آزاد كردن بنده مورد ندارد، بايد بين دو مورد ديگر جمع كند.

انواع كفّاره روزه‏

168: چند نوع كفّاره روزه وجود دارد؟

كفّاره روزه چهار نوع است:

1: كفاره روزه ‏خوارى عمدى در ماه رمضان؛ و آن آزاد كردن بنده يا گرفتن دو ماه روزه و يا اطعام شصت فقير است.

2: كفاره خوردن عمدى روزه قضاى ماه رمضان در بعد از ظهر؛ و آن اطعام ده فقير است و در صورت عدم تمكن، گرفتن سه روز، روزه است.

3: كفاره روزه نذر معين؛ و آن همان كفاره روزه ‏خوارى عمدى در ماه رمضان است.[294]

 4: كفاره روزه اعتكاف؛ و آن همان كفاره روزه ‏خوارى عمدى در ماه رمضان است.

روزه يوم الشك‏

169: روزه يوم الشك چيست؟

روزى كه انسان شك دارد آخر ماه شعبان است يا اول ماه رمضان، «يوم‏الشك» مى ‏نامند. با توجه به اينكه در بين مردم، گفت‏وگو مى ‏شود كه در شب آن روز، ماه ديده شده يا نه و يا كسانى كه شهادت به ديدن ماه مى ‏دهند شرايط لازم را ندارند، باعث شك و ترديد مى‏ شود؛ آن روز به اين عنوان، نام گرفته است.

گرفتن روزه آن روز نه تنها واجب نيست؛ بلكه اگر كسى به نيت ماه رمضان روزه بگيرد، كار حرامى انجام داده است و چنانچه كسى بخواهد آن روز را روزه بگيرد، بايد به نيت ماه شعبان يا روزه قضا (اگر به ذمه داشته باشد)، بگيرد.[295]

روزه سكوت‏

170: روزه سكوت چيست؟

روزه «صَمْت» يا سكوت، عبارت است از: «پرهيز از مفطرات هشت‏گانه و دورى از سخن گفتن». اين روزه در شريعت حضرت موسى، ميان بنى‏اسرائيل شناخته شده بود. حضرت مريم بنا به مصالحى از جانب خداوند، مأمور شد تا در مدت معينى، از سخن گفتن اجتناب كند؛ ولى اين امر در اسلام يكى از محرمات شمرده شده است.[296]

فقير شرعى‏

171: فقير از نظر شرعى به چه كسى گفته مى ‏شود؟

همه مراجع: كسى كه نمى ‏تواند مخارج سال خود و خانواده را در حد متعارف تأمين كند، فقير است.[297]

اتحاد افق‏

172: منظور از اتحاد افق چيست؟

شهرهايى كه از نظر علم هيئت در يك طول جغرافيايى (نصف النهار) قرار گرفته باشند، هم افق مى‏ نامند. بنابراين اگر در يكى از اين شهرها ماه ديده شود و مانعى مانند ابر در كار نباشد، در شهرهايى كه در طول آن قرار دارد، نيز ديده مى ‏شود.[298]

حكم و حاكم‏

173: منظور از حاكم و حكم او در مسئله رؤيت ماه چيست؟

 «حكم»، عبارت است از انشاى مجتهد جامع‏ شرايط، از روى موازين شرعى در موضوعات جزئى؛ از قبيل: ثبوت اول ماه، تعيين سرپرست، تعيين متولى، رفع خصومت بين مردم و … اين حكم، بر تمامى مكلّفان- حتى مجتهدان- حجت است و همه بايد از اين حكم پيروى و اطاعت كنند و هيچ مجتهدى نمى‏ تواند حكم او را نقض كند؛ مگر آنكه به اشتباه و خطاى او پى ببرد. منظور از حكم، صرف خبر و اعلام نيست؛ بلكه بايد لفظ «حَكَمْتُ» و مانند آن به كار رود. منظور از حاكم در رساله‏هاى عمليه، همان مجتهد جامع‏شرايط فتوا است.[299]